Tọa lạc tại xã Vũ Tiên (Hưng Yên), chùa Keo (Thần Quang Tự) là một trong những ngôi chùa cổ nổi tiếng bậc nhất Việt Nam được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt năm 2012.
Nằm trên vùng đất bằng phẳng bên dòng sông Hồng cuộn chảy, chùa Keo sở hữu không gian thoáng đạt và mang đậm dấu ấn kiến trúc, văn hóa, tôn giáo của Bắc Bộ.
Chùa Keo là một trong những ngôi cổ tự nổi tiếng bậc nhất Việt Nam.
Chùa Keo thờ Phật, Bồ Tát, Đức Thánh Dương Không Lộ và những người có công dựng chùa. Theo sử sách, Thiền sư Không Lộ - tên thật là Dương Minh Nghiêm, sinh năm 1016 tại Hương Hải Thanh (Ninh Bình) vốn là người tinh anh, hiếu học và sớm quy y tu hành.
Ông kết giao với Thiền sư Giác Hải, Từ Đạo Hạnh cùng nghiên cứu đạo Phật và có chuyến sang Tây Trúc thỉnh kinh. Năm 1061, ông dựng chùa Nghiêm Quang, giảng pháp cứu dân, được triều Lý suy tôn làm Quốc sư. Sau khi viên tịch năm 1094, vua Lý Anh Tông cho đổi tên chùa thành Thần Quang để tưởng nhớ công đức.
Trải qua 500 năm tồn tại, chùa Thần Quang xưa bị cuốn trôi trong trận đại hồng thủy năm 1611. Người dân hai bên tả - hữu ngạn sông Hồng sau đó cùng dựng lại chùa Keo.
Tại Vũ Tiên (Hưng Yên) việc tái thiết được giao cho Quận công Hoàng Nhân Dũng và phu nhân Lại Thị Ngọc Lễ vào thời Lê - Trịnh. Chúa Trịnh Giang cấp 100 cây gỗ lim, còn lại đều do dân đóng góp.
Công trình do Cường Dũng Hầu Nguyễn Văn Trụ thiết kế, huy động 42 hiệp thợ thi công liên tục trong 28 tháng và hoàn thành vào tháng 11/1632. Gần 400 năm nay, dù trải qua nhiều lần trùng tu, chùa vẫn giữ trọn phong cách kiến trúc Lê Trung Hưng thế kỷ 17.
Điểm nhấn nổi bật của chùa là tòa gác chuông cổ cao nhất Việt Nam.
Hiện nay, chùa Keo gồm 17 tòa, 128 gian trên diện tích 5,8 ha, kiến trúc "nội công ngoại quốc" thờ tiền Phật - hậu Thánh. Trục chính Nam - Bắc kéo dài từ tam quan ngoại đến gác chuông, tạo thành đường thần đạo trong phong thủy. Tam quan nội nổi bật với cánh cửa rồng chầu chạm trổ tinh xảo - biểu tượng nghệ thuật thời Lê.
Điểm nhấn nổi bật của chùa là tòa gác chuông cao 11,04m, kết cấu gỗ lim hoàn toàn bằng mộng gồm 12 mái đao cong mềm mại được Guinness Việt Nam công nhận là gác chuông gỗ cổ cao nhất Việt Nam.
Tượng Tuyết Sơn ở chùa Keo.
Đặc biệt, Tượng Tuyết Sơn ở chùa Keo là một trong những pho tượng độc đáo bậc nhất của nghệ thuật điêu khắc cổ Việt Nam. Dù trải qua gần 400 năm, pho tượng vẫn được gìn giữ gần như nguyên vẹn.
Thuyết minh tại chùa Keo cho biết, theo truyền thuyết, tượng Tuyết Sơn mô phỏng quá trình tu khổ hạnh của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni trước khi thành đạo.
Tài liệu dân gian ghi rằng trong 6 năm khổ hạnh, mỗi ngày ngài chỉ ăn 1 hạt gạo và 1 hạt vừng dành toàn bộ thời gian cho thiền định để tìm ra căn nguyên nỗi khổ của con người và con đường giải thoát. Hình ảnh cơ thể gầy gò, xương nổi rõ qua lớp da đã trở thành biểu tượng cho ý chí kiên định và sự giác ngộ tối thượng.
Kỹ thuật làm nên tượng Tuyết Sơn ở chùa Keo vô cùng đặc biệt.
Tượng Tuyết Sơn chùa Keo không chỉ giàu giá trị tâm linh mà còn là minh chứng cho tài năng chế tác của nghệ nhân xưa. Khác với nhiều tượng thờ thường được làm từ gỗ, đồng hay đá, pho tượng này được tạo tác bằng một hỗn hợp đặc biệt.
Theo lời truyền lại, vật liệu gồm 5 thành phần: giấy bản, nước vôi trong, bồ hóng, mật mía và tro. Những chất liệu này không hề quý hiếm nhưng điểm quan trọng nằm ở tỷ lệ pha trộn - bí quyết mà chỉ nghệ nhân tạo tác pho tượng nắm giữ và đến nay đã thất truyền.
Chính sự tinh tế ở kỹ thuật phối liệu cùng trình độ điêu khắc đạt đến mức "cổ độc đắc" đã tạo nên một pho tượng độc nhất vô nhị. Trong suốt nhiều thế kỷ, dù chất liệu không quá đắt đỏ, tượng vẫn bền vững trước thời gian, khiến hậu thế càng thêm khâm phục trình độ của nghệ nhân xưa.
Tượng Tuyết Sơn chùa Keo vì thế không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn là di sản quý giá - nơi hội tụ triết lý tu hành, giá trị thẩm mỹ và dấu ấn kỹ thuật truyền thống. Đây chính là lý do địa phương quyết tâm làm hồ sơ đề nghị công nhận pho tượng là Bảo vật quốc gia, nhằm bảo tồn trân trọng và quảng bá rộng rãi giá trị của di sản đặc biệt này.
Trước đó, chùa Keo cũng có hai Bảo vật quốc gia: bộ cánh cửa chạm khắc rồng ở Tam quan nội và hương án có niên đại từ thế kỷ 17.
Hoặc