Cuộc chiến thành công bậc nhất lịch sử nhân loại
Ở một góc xa xôi của Panama, nơi rừng mưa xanh mướt giao thoa với biên giới gồ ghề giáp Colombia, một cảnh tượng kỳ lạ diễn ra hàng tuần: Hàng chục triệu con ruồi tuôn xuống rừng Darién Gap từ bầu trời. Chúng được thả từ những chiếc máy bay bay thấp trong một chiến dịch được tính toán kỹ lưỡng.
Đây không phải là hành động phá hoại sinh thái mà là một nhiệm vụ đột phá do Mỹ và Panama thực hiện nhằm chống lại một trong những loài gây hại kinh hoàng nhất của tự nhiên - Ruồi xám ăn thịt, hay ruồi giòi vít Tân Thế giới (danh pháp khoa học: Cochliomyia hominivorax).
Ruồi xám ăn thịt, hay ruồi giòi vít Tân Thế giới (danh pháp khoa học: Cochliomyia hominivorax)... Ảnh: Zohara Scott/CALS
Cochliomyia hominivorax không phải là côn trùng bình thường. Khác với ruồi nhà thông thường, kẻ ác này nhắm vào thịt sống. Ruồi cái đẻ trứng vào vết thương hở hoặc niêm mạc của động vật máu nóng - như bò, cừu, dê và thậm chí cả con người. Khi trứng nở, ấu trùng chui vào, ăn mô sống, gây đau đớn tột độ, nhiễm trùng và, nếu không được điều trị, dẫn đến tử vong.
Vào đầu thế kỷ 20, sự xâm nhiễm của ruồi xám ăn thịt đã tàn phá gia súc Mỹ, với thiệt hại ước tính 20 triệu USD mỗi năm (một khoản tiền khổng lồ vào thời đó). Phạm vi của loài gây hại này trải dài từ Bắc Mỹ đến Nam Mỹ, với Panama đóng vai trò là điểm chặn quan trọng.
... và ấu trùng của nó. Ảnh: John Kucharski/Wikimedia Commons
Vào những năm 1950, Bộ Nông nghiệp Mỹ đã đặt nền móng cho một cuộc tấn công trên toàn lục địa. Đây là một trong những cuộc chiến thành công nhất trong lịch sử nhân loại. Và vũ khí để chống lại loài sinh vật này chính là Kỹ thuật Côn trùng Vô sinh (SIT).
Đến những năm 1960, phương pháp này đã xóa sổ ruồi xám ăn thịt khỏi Mỹ, một chiến thắng được ca ngợi là cột mốc trong kiểm soát dịch hại. Nhưng đến nay, loài ruồi vẫn tồn tại ở Nam Mỹ, sẵn sàng tràn ngược lên phía bắc thì loài sinh vật nhỏ bé này có thể gây thiệt hại kinh tế hơn 1,3 tỷ đô la Mỹ mỗi năm, theo Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA).
Đây là lúc Panama nhập cuộc
Trong một quan hệ đối tác lịch sử, Mỹ và Panama thành lập Ủy ban Phòng chống và Diệt trừ Ruồi Giun Vít Panama-Mỹ (COPEG). Nhiệm vụ của họ là tạo ra một bức tường sinh học để chặn bước tiến của loài ruồi Cochliomyia hominivorax về phía Bắc.
Năm 2006, COPEG thành lập một cơ sở với chi phí lên đến 40 triệu USD tại Pacora, Panama, chuyên nuôi ruồi xám ăn thịt đực.
Tạp chí The Atlantic (Mỹ) thông tin cuối tháng 5/2025 rằng, từ đó cho đến nay, từng ngày, từng tuần, các nhà khoa học hai nước vẫn nuôi những con ruồi đực này, chiếu xạ chúng bằng tia gamma cho đến khi chúng vô sinh. Cơ sở này sản xuất được khoảng 20 triệu con ruồi đực vô sinh mỗi tuần (con số có thể thay đổi theo mùa và nhu cầu).
Và cứ mỗi tuần, máy bay của Mỹ lại thả hơn 14,7 triệu con ruồi vô sinh xuống rừng nhiệt đới Darién Gap.
Đây là phương pháp SIT do nhà côn trùng học tài ba người Mỹ Edward F. Knipling đưa ra. Ngay từ những năm 1930, ông đã phát hiện ra rằng: Ruồi cái chỉ giao phối một lần trong đời. Nếu chúng giao phối với con đực vô sinh, chúng sẽ không thể đẻ trứng.
Ảnh: Jose Luis Gonzalez / Reuters
Theo thời gian, quần thể hoang dã suy giảm, không thể tái tạo. Đó là một quá trình chậm rãi, nhưng kết quả nói lên tất cả: Bắc và Trung Mỹ dần vắng bóng Cochliomyia hominivorax, bảo vệ ngành chăn nuôi trị giá hàng tỷ đô la.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn. Biến đổi khí hậu, phá rừng có thể đẩy ruồi Cochliomyia hominivorax về phía bắc. Cơ sở của COPEG, nơi duy nhất trên thế giới sản xuất hàng loạt ruồi Cochliomyia hominivorax vô sinh, luôn đề cao cảnh giác, thích nghi với các mối đe dọa theo thời gian thực.
SIT: Kỹ thuật thân thiện môi trường
Kỹ thuật Côn trùng Vô sinh (SIT) được đánh giá là một phương pháp kiểm soát dịch hại côn trùng thân thiện với môi trường.
Biện pháp này giảm sử dụng thuốc trừ sâu hóa học, từ đó giảm ô nhiễm đất, nước, và không khí, bảo vệ sức khỏe con người và hệ sinh thái, đặc biệt tại các khu vực nông nghiệp rộng lớn ở châu Mỹ như Brazil, Argentina, Mỹ...
Hoặc