Ngày 4/11, Viện Khảo cổ học - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam tổ chức hội thảo quốc tế khu di tích Hoàng Thành Thăng Long - Thành tựu và vấn đề đặt ra sau 15 năm nghiên cứu (2011-2025).
Hội thảo nhằm tổng kết, đánh giá các thành tựu nghiên cứu khoa học về khu di tích Hoàng thành Thăng Long do Viện Nghiên cứu Kinh thành (nay là Viện Khảo cổ học) chủ trì Dự án Chỉnh lý, nghiên cứu, đánh giá giá trị và lập hồ sơ khoa học khu di tích Hoàng thành Thăng Long trong suốt 15 năm qua, từ 2011 đến 2025.
Cuộc khai quật có giá trị khoa học "vô tiền khoáng hậu"
PGS.TS Bùi Minh Trí - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành khẳng định đây là sự kiện khoa học có ý nghĩa đặc biệt, đánh dấu 15 năm nghiên cứu chuyên sâu về khu di tích Hoàng thành Thăng Long - Di sản văn hóa thế giới của Việt Nam.
Theo PGS.TS Bùi Minh Trí, dự án đã đạt được nhiều kết quả quan trọng:
- Giải mã bí ẩn kiến trúc cung điện Hoàng thành, làm rõ diện mạo các cung điện thời Lý - Trần - Lê sơ, đặc biệt là điện Kính Thiên.
- Phục dựng đời sống Hoàng cung Thăng Long thông qua nghiên cứu, phân loại hàng triệu di vật, đặc biệt là đồ gốm ngự dụng, phản ánh đời sống vật chất, tinh thần và hoạt động giao thương quốc tế.
- Khẳng định giá trị nổi bật toàn cầu của di sản, đưa kết quả khảo cổ từ lòng đất đến gần hơn với công chúng, tạo nền tảng cho bảo tồn và phát huy giá trị trong tương lai.
Còn PGS.TS Tống Trung Tín nhìn nhận, cuộc khai quật khảo cổ học tại 18 Hoàng Diệu (2002–2004) và dưới nhà Quốc hội (2008) với tổng diện tích hơn 30.000m² đã mang lại những phát hiện khoa học đặc biệt, làm sáng tỏ liên tục tầng văn hóa - kiến trúc hơn 1.300 năm của trung tâm Hoàng thành Thăng Long, từ Đại La - Đinh - Tiền Lê - Lý - Trần - Lê sơ - Mạc - Lê Trung hưng. Ông gọi đây là cuộc khai quật có giá trị khoa học "vô tiền khoáng hậu" trong lịch sử khảo cổ học Việt Nam.
PGS.TS Bùi Minh Trí giới thiệu cho các đại biểu tham dự mô hình phục dựng điện Kính Thiên.
Ông Tín cho rằng, các giá trị nổi bật được phát hiện gồm:
- Lần đầu tiên phát hiện di tích kiến trúc thời Đại La, gồm móng nền, giếng, cống... chứng minh vị trí trung tâm của thành Đại La - nền tảng Kinh đô Thăng Long được Lý Thái Tổ nhắc trong Chiếu dời đô.
- Xác định kiến trúc thời Đinh - Tiền Lê với kiểu bố trí cột góc độc đáo, khẳng định nơi đây là “Kinh phủ” - trung tâm lớn thứ hai sau Hoa Lư.
- Khám phá quy mô kiến trúc thời Lý đồ sộ nhất: hơn 50 nền móng cung điện, giếng, cống, tường bao, thể hiện trình độ quy hoạch kỹ thuật, mỹ thuật xây dựng đỉnh cao, cùng với hệ thống gốm sứ Lý tinh xảo, minh chứng đời sống cung đình Thăng Long phồn thịnh.
- Thời Trần, Lê Sơ và các giai đoạn sau tiếp nối, biến đổi mạnh mẽ không gian Kinh đô. Đặc biệt, di vật thời Lê (sứ hoa lam, sứ ngự dụng, súng đồng...) phản ánh đỉnh cao nghệ thuật và thời kỳ xuất khẩu gốm sứ Việt Nam rực rỡ nhất.
Biến nghiên cứu khảo cổ trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội
Từ những kết quả có giá trị khoa học "vô tiền khoáng hậu", PGS.TS Bùi Minh Trí cho rằng, hội thảo quốc tế lần này tổng kết thành tựu và mở ra hướng nghiên cứu mới với 3 nhóm vấn đề chính.
- Giải mã và đánh giá kiến trúc cung điện Hoàng thành trong bối cảnh so sánh với các cung điện cổ Đông Á, nhằm định vị giá trị và đề xuất giải pháp phục dựng.
- Đời sống Hoàng cung trong lịch sử qua tư liệu thư tịch và di vật khảo cổ.
- Giao lưu kinh tế - văn hóa của Thăng Long với các kinh đô cổ châu Á.
Mô hình điện Kính Thiên.
GS.TS Bùi Minh Trí nêu 4 vấn đề chiến lược cần được ưu tiên:
1. Tăng cường đầu tư nghiên cứu và phục hồi di sản, coi khảo cổ học là nền tảng, huy động liên ngành (khảo cổ, kiến trúc, công nghệ 3D) để từng bước hồi sinh di sản.
2. Xây dựng cơ sở dữ liệu số hóa toàn diện, ứng dụng GIS, quét 3D, AI để tái hiện diện mạo kinh thành bằng công nghệ hiện đại, phục vụ nghiên cứu và du lịch.
3. Đẩy mạnh công bố khoa học, biên soạn, xuất bản hệ thống các ấn phẩm chuyên đề giai đoạn 2026-2030 nhằm quảng bá giá trị di sản tới công chúng.
4. Kết nối nghiên cứu, bảo tồn, phát huy giá trị kinh tế di sản, hướng tới biến Hoàng thành Thăng Long thành "bảo tàng sống" như các kinh đô cổ Đông Á.
TS. Nguyễn Thị Hậu (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM) cho hay York City là ví dụ điển hình cho sự kết hợp hài hòa giữa khảo cổ học đô thị, khảo cổ học cộng đồng và du lịch di sản, biến nghiên cứu khảo cổ trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội. Thành công này đến từ sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, tổ chức khảo cổ, đại học và cộng đồng địa phương.
Theo bà, thời gian chính thức khai quật và nghiên cứu Hoàng thành Thăng Long (2002-2025) tuy ngắn ngủi so với quá trình tồn tại của di sản này nhưng cũng đủ để nhìn lại một chặng đường, đánh giá giá trị lịch sử và định vị Hoàng thành Thăng Long trong hệ thống di sản văn hóa Việt Nam.
"Với giá trị đặc biệt của một di sản thế giới, Hoàng thành Thăng Long hoàn toàn có thể học hỏi và điều chỉnh mô hình của York City cho phù hợp với điều kiện Việt Nam. Xây dựng chiến lược về di sản văn hoá để Hoàng thành Thăng Long trở thành một thành phố di sản sống chứ không chỉ là di tích khảo cổ.
Chiến lược này cần sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, nhà khoa học, cộng đồng và doanh nghiệp - hướng tới mục tiêu chung: biến di sản khảo cổ học thành di sản sống trong lòng đô thị đương đại. Phát triển từ di sản và vì cộng đồng chính là phát triển bền vững".
Bản vẽ 3D phục dựng tổng thể hình thái kiến trúc điện thời Lý. Ảnh: Viện nghiên cứu Kinh thành.
PGS.TS Đào Tuấn Thành (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội) nhấn mạnh, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong khai thác di sản sẽ mở ra hướng phát triển mới cho công nghiệp văn hóa và du lịch Việt Nam trong kỷ nguyên số. Ông đề xuất một số giải pháp trọng tâm:
Thứ nhất: Xây dựng "AI Hoàng thành Thăng Long" - hệ thống trí tuệ nhân tạo dựa trên dữ liệu số hóa toàn diện về khảo cổ, nghiên cứu, hiện vật, thống kê du lịch... Khi có dữ liệu lớn, AI có thể dự báo xu hướng du khách, tư vấn khai thác và thiết kế sản phẩm du lịch - văn hóa phù hợp, đồng thời lan tỏa giá trị di sản nhanh và bền vững hơn.
Thứ hai: Hình thành hệ sinh thái số về Hoàng thành Thăng Long, kết nối và số hóa toàn bộ thông tin di vật, so sánh với các kinh đô cổ trong khu vực để làm rõ bản sắc, giá trị lịch sử - văn hóa đặc trưng của Thăng Long - Hà Nội.
Thứ ba: Quy hoạch Hoàng thành Thăng Long trở thành trung tâm công nghiệp văn hóa và du lịch của Thủ đô, gắn với khu phố cổ và hồ Hoàn Kiếm. Cần chú trọng sáng tạo, tính độc đáo trong từng sản phẩm du lịch văn hóa, đồng thời đẩy mạnh số hóa, tự động hóa và ứng dụng AI trong quảng bá di sản.
Thứ tư: Xây dựng Bảo tàng số Hoàng thành Thăng Long, ứng dụng AI trong trưng bày, giới thiệu và tương tác với công chúng. Đây sẽ là cầu nối giữa di sản và cộng đồng, góp phần bảo tồn và quảng bá hiệu quả trong thời đại toàn cầu hóa.
Thứ năm: Đẩy nhanh số hóa hồ sơ khoa học về di tích, di vật, làm cơ sở dữ liệu đầu vào cho "AI Hoàng thành Thăng Long". Quá trình này cần phối hợp giữa các cơ quan khảo cổ, nghiên cứu và chuyên gia công nghệ thông tin, kết hợp truyền thông đa phương tiện để quảng bá rộng rãi di sản.
Hoặc