Trong không khí tháng 5 Âm lịch rộn ràng, khi những đầm sen Hà Nội vào mùa nở rộ, khi hương nếp mới quyện trong mùi rượu lên men thoảng khắp phố phường, cũng là lúc người Hà Nội chuẩn bị đón Tết Đoan Ngọ - cái Tết “diệt sâu bọ” mang đậm tính truyền thống, văn hóa.
Không chỉ có lễ ngọt như cơm rượu nếp, bánh tro, hoa trái mùa hè…, ngày nay, nhiều gia đình còn duy trì hoặc làm mới một nghi thức lâu đời nhưng ít được nhắc tới: Mâm cỗ vịt - mâm lễ mặn đặc trưng cho thời tiết oi nóng của đầu tháng 5 âm lịch. Giữa muôn vàn cách bày biện, mâm cỗ vịt của chị Vũ Thu Hương - một mẹ đảm Hà Nội nổi tiếng trên mạng xã hội - lại khiến cộng đồng mạng phải trầm trồ: “Tuyệt đối ngon, tuyệt đối điện ảnh”.
Chị Vũ Thu Hương không còn xa lạ với cộng đồng nội trợ và yêu bếp Việt. Với những mâm cơm đủ đầy, sáng tạo và mang đậm chất Hà thành, chị đã truyền cảm hứng cho hàng ngàn gia đình trẻ về lối sống gìn giữ văn hóa qua từng bữa ăn.
Năm nay, trong dịp Tết Đoan Ngọ, chị chia sẻ một mâm cỗ “vị mặn” đặc biệt - không chỉ bày biện đẹp như phim mà còn chứa đựng tinh thần truyền thống sâu sắc. Vịt luộc, tiết canh, nộm vịt, xáo măng, cùng những món không thể thiếu như bánh tro, cơm rượu nếp và sen Hà Nội, tất cả hòa quyện tạo nên một tác phẩm nghệ thuật sống động của mùa lễ.
“Mỗi dịp lễ Tết, tôi luôn mong muốn không chỉ nấu ngon mà còn kể một câu chuyện. Mâm cỗ vịt ngày Đoan Ngọ là ký ức tuổi thơ tôi ở làng quê Bắc Bộ, nơi nhà nào cũng mổ vịt vào dịp này để 'hạ nhiệt' cơ thể, giải cảm, bồi bổ giữa mùa hè,” chị Hương chia sẻ.
Vì sao lại là vịt?
Khác với gà thường dùng trong Tết cổ truyền - vịt là món ăn mang tính mùa vụ. Theo y học cổ truyền, thịt vịt có tính hàn, giúp thanh nhiệt, giải độc, rất phù hợp để ăn trong thời tiết oi ả, nóng ẩm của đầu tháng 5 Âm lịch. Tết Đoan Ngọ hay còn gọi là “Tết giữa năm” - không chỉ là dịp diệt sâu bọ trong người, mà còn là lúc cơ thể dễ sinh bệnh nếu không ăn uống điều độ.
Chính vì thế, người Bắc, nhất là dân vùng đồng bằng - có tục ăn vịt vào Tết Đoan Ngọ để giải nhiệt, chống cảm và tăng sức đề kháng. Tập tục này dần mai một ở các thành phố lớn, nhưng vẫn được một số gia đình duy trì như nét văn hóa đặc trưng. Với chị Hương, không chỉ duy trì, chị còn nâng tầm mâm cỗ này thành một lễ thức đầy tính nghệ thuật và cảm xúc.
Mâm vịt đủ món - tròn vị và tròn nghĩa
Mâm vịt của chị Hương khiến người xem không khỏi xuýt xoa bởi sự chỉn chu, hài hòa và thẩm mỹ cao. Mỗi món được chế biến công phu, giữ trọn bản sắc truyền thống nhưng không kém phần sáng tạo:
- Vịt luộc chín tới, được chặt khéo léo, xếp lớp xen kẽ, được bao bọc trong những cánh sen hồng đúng vụ của Hà Nội.
- Tiết canh vịt đánh chuẩn tay nghề, đông đặc, sóng sánh, rắc lạc rang, rau húng và mùi tàu thái nhỏ, khiến ai cũng “ứa nước miếng”.
- Nộm vịt bóp cùng xoài, cà rốt bào sợi, vị chua thanh, cay nhẹ, giòn sật, đánh thức mọi giác quan trong những ngày hè oi ả.
- Xáo măng vịt - món canh đặc trưng đi kèm, nước trong, thịt mềm, măng giòn, ngọt vị nước luộc vịt quyện với dấm bỗng và hành hoa.
Tất cả được bày biện trên đĩa men trắng xanh kiểu cổ, đặt trên mâm đồng truyền thống, bao quanh bởi hoa sen Hà Nội vừa hái, như đưa người xem quay về một khung cảnh thôn quê yên bình, đầy chất điện ảnh.
Bên cạnh mâm lễ mặn, chị Hương còn chuẩn bị mâm lễ ngọt đầy đủ, đúng chuẩn người Hà Nội xưa:
- Bánh tro mềm, mịn, thoảng vị vôi và tro rơm nếp, ăn kèm mật mía vàng óng.
- Cơm rượu nếp cái hoa vàng ủ vừa đủ lên men, dẻo thơm, chua nhẹ - món không thể thiếu để “diệt sâu bọ” theo đúng quan niệm dân gian.
- Hoa quả như mận vải cùng sen Hồ Tây đúng mùa, vừa làm thức lễ, vừa dùng tráng miệng, mát lành và thanh nhã.
Tất cả hòa quyện thành một bảng màu ẩm thực đậm đà bản sắc Hà thành: từ sắc nâu vàng của bánh tro, trắng ngà của cơm rượu, hồng phớt của cánh sen, đến xanh nõn của lá sen tươi.
Mâm cỗ không chỉ để ăn mà để kể, để gìn giữ, để yêu thương
Mâm cỗ vịt dịp Đoan Ngọ của chị Vũ Thu Hương không đơn thuần là sự tổng hòa của các món ăn ngon. Nó là biểu tượng của sự gìn giữ ký ức, truyền tải bản sắc văn hóa thông qua cảm xúc và hình ảnh. Nhìn mâm cỗ ấy, người ta thấy cả một mùa hè Hà Nội ùa về - có nắng, có mưa, có mùi thơm của nếp mới, có tiếng leng keng dao thớt của bà, của mẹ.
Trong nhịp sống hiện đại, mâm cỗ như thế là điều xa xỉ với nhiều người. Nhưng chính vì thế, những người như chị Hương - dù chỉ bằng một chia sẻ đơn giản trên mạng xã hội đã thắp lại ngọn lửa yêu bếp, yêu truyền thống và yêu văn hóa bản địa.
Giữa vô vàn hình ảnh hiện đại, một mâm cỗ vịt đậm chất Bắc Bộ lại trở thành điểm nhấn tinh tế, gợi cảm xúc, gợi hoài niệm, gợi sự trân quý. Mùa Tết Đoan Ngọ năm nay, nếu bạn chưa từng ăn vịt, hãy thử. Nếu chưa từng bày biện một mâm cỗ đúng nghĩa, hãy một lần làm thử. Và nếu cần cảm hứng - mâm cỗ của chị Vũ Thu Hương là lời mời hoàn hảo để bạn bước vào thế giới tinh tế của văn hóa ẩm thực Việt. Bởi vì, ăn ngon không chỉ là trải nghiệm vị giác mà còn là cách chúng ta gìn giữ quá khứ, sống trọn vẹn hiện tại và gieo mầm cho tương lai.
Hoặc