Nguyên nhân khiến nhiều vụ sạt lở nghiêm trọng xảy ra ở vùng cao trong mùa mưa lũ

Theo PGS.TS Đỗ Quang Thiên, hiện tượng sạt lở ở khu vực đồi núi miền Trung nói chung và Tp.Huế nói riêng là kết quả của sự cộng hưởng giữa trạng thái địa mạo, địa chất bất lợi và xung lực mưa lũ ngày càng cực đoan.

Do ảnh hưởng của mưa lũ kéo dài, nhiều điểm sạt lở nghiêm trọng đã liên tiếp xảy ra tại các xã miền núi của Tp.Huế.

PGS.TS Đỗ Quang Thiên cho biết, hiện tượng sạt lở ở khu vực đồi núi miền Trung nói chung và Tp.Huế nói riêng là kết quả của sự cộng hưởng giữa trạng thái địa mạo, địa chất bất lợi và xung lực mưa lũ ngày càng cực đoan.

Theo PGS.TS Đỗ Quang Thiên, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến hiện tượng sạt lở. Trong đó bao gồm: Nhóm nguyên nhân địa chất - địa mạo; Nhóm nguyên nhân khí tượng - thủy văn; Nhóm nguyên nhân về địa chất thủy văn - cơ học đất và Nhóm nguyên nhân nhân sinh.

"Miền Trung thường xuất hiện tổ hợp hoàn lưu bão, áp thấp nhiệt đới kết hợp không khí lạnh tăng cường, gây ra những đợt mưa lớn liên tục kéo dài. Trong năm 2025, một số trạm ở Huế ghi nhận lượng mưa 250 – 450 mm/24 giờ; lượng mưa lớn trong thời gian ngắn làm đất bão hòa nhanh, giảm đáng kể độ ổn định mái dốc. Khi nước thấm sâu vào khối vật liệu rời, trọng lượng bản thân của mái dốc tăng lên đồng thời lực dính kết giữa các hạt giảm mạnh, dẫn đến hệ số ổn định FS (tỷ lệ giữa lực chống trượt và lực gây trượt) suy giảm đáng kể", PGS.TS Đỗ Quang Thiên phân tích.

PGS.TS Đỗ Quang Thiên cho biết thêm, phá rừng, khai thác gỗ, đốt rừng làm rẫy làm suy giảm thảm thực vật, làm mất lực liên kết rễ và giảm khả năng tiêu tán năng lượng của hạt mưa. Do đó, hệ số dòng chảy mặt từ mức 0,2 - 0,3 có thể tăng lên 0,6 - 0,8, thúc đẩy xói mòn bề mặt, hình thành rãnh và khởi phát sạt lở.

Bên cạnh đó, việc mở đường giao thông dọc theo sườn dốc (hệ thống nền đường, taluy âm, taluy dương): Các tuyến QL49, cao tốc La Sơn - Túy Loan và đường Hồ Chí Minh nhánh Tây đều cắt qua những sườn dốc có cấu trúc địa chất bất lợi. Việc cắt xén taluy âm làm mất chân sườn, trong khi taluy dương đắp cao nhưng không được gia cố đầy đủ đã phá vỡ trạng thái cân bằng ứng suất của mái dốc, khiến khu vực rất dễ xảy ra trượt lở khi có mưa lớn.

"Để giảm thiểu rủi ro sạt lở ở vùng đồi núi, các cơ quan chức năng cần tiếp cận theo mô hình 4 lớp bảo vệ. Cụ thể gồm: Điều tra, đánh giá nguy cơ; Giám sát, cảnh báo sớm; Quản lý không gian và cơ sở hạ tầng; Biện pháp cộng đồng, ứng phó khẩn cấp. Đây là mô hình đã được áp dụng hiệu quả ở nhiều quốc gia có địa hình tương đồng như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan", PGS.TS Đỗ Quang Thiên nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, trong bối cảnh biến đổi khí hậu khiến mưa lũ ngày càng cực đoan, nguy cơ sạt lở đất tại khu vực miền núi Tp.Huế vẫn còn rất lớn nếu không có giải pháp tổng thể từ quy hoạch giao thông, bảo vệ rừng đến cảnh báo sớm và di dời dân cư.

Những vụ sạt lở vừa qua không chỉ là thiệt hại trước mắt, mà còn là hồi chuông cảnh báo về sự mong manh của hệ sinh thái và hạ tầng vùng núi trước thiên tai ngày càng khốc liệt.