Cấp huyện có nhiều thẩm quyền trước khi bị bỏ
Sau cuộc họp của Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, toàn bộ những nội dung liên quan, số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh phải sắp xếp, sáp nhập lại đã rõ, đồng thời cũng rõ được mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp dưới tỉnh) như thế nào, tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã như thế nào để bảo đảm.
Các chuyên gia lưu ý cần có quy định chuyển tiếp trong việc thực hiện các dự án khi bỏ cấp huyện.
Về số lượng, theo bà Trà, hiện cả nước có 10.035 đơn vị hành chính cấp xã, tới đây sẽ còn khoảng 2.000 xã, mỗi xã “gần như là một huyện nhỏ”. Còn với cấp tỉnh, trong cuộc họp mới đây, Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ thống nhất dự kiến trình cấp có thẩm quyền phương án giảm khoảng 50% số đơn vị hành chính cấp tỉnh. Cả nước có 63 tỉnh, thành phố, nếu giảm theo phương án trên, số lượng cấp tỉnh dự kiến còn trên 30 tỉnh, thành.
Tuy nhiên, việc tổ chức theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp như thế nào để bảo đảm hiệu lực, hiệu quả sau khi sắp xếp là một vấn đề quan trọng. Theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, HĐND, UBND và Chủ tịch UBND cấp huyện có nhiều nhiệm vụ, quyền hạn như: quyết định chính sách, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; dự toán thu, chi ngân sách; quyết định biện pháp phát triển các lĩnh vực kinh tế, đất đai , tài nguyên, môi trường, giáo dục, y tế…
“Đối với các dự án, công trình hạ tầng, sau khi bỏ cấp huyện mà vẫn thuộc phạm vi địa bàn quản lý của một xã thì tiếp tục giao cho cấp xã thực hiện. Trường hợp, dự án vượt phạm vi địa bàn một xã quản lý thì chuyển cho cấp tỉnh quản lý để tiếp tục thực hiện”.
Ông Bùi Đức Thụ, nguyên Phó trưởng Ban Công tác đại biểu
Trao đổi với PV Tiền Phon g, ông Bùi Đức Thụ, nguyên Phó trưởng Ban Công tác đại biểu thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội (nay là Ủy ban công tác đại biểu của Quốc hội) cho rằng, bên cạnh sửa đổi Hiến pháp, còn phải sửa đổi các luật chuyên ngành, nhất là các lĩnh vực: đất đai, ngân sách, thuế, đầu tư công…
Dẫn ví dụ về phân cấp ngân sách, ông Thụ cho biết, bộ máy chính quyền có bao nhiêu cấp thì hệ thống ngân sách nhà nước cũng quy định tương ứng. Cụ thể, Luật Ngân sách nhà nước hiện quy định 4 cấp ngân sách gồm: Trung ương, tỉnh, huyện và cấp xã. Do đó, nếu bỏ cấp huyện thì cũng phải sửa các quy định liên quan đến ngân sách và các quy định trong Luật thuế để bảo đảm việc thu, chi. “Ngân sách là điều kiện cần để bảo đảm hoạt động của cấp chính quyền đó. Nếu không có ngân sách thì cấp xã sau khi sáp nhập sẽ không đủ điều kiện vật chất để hoạt động. Do đó, khi bỏ một cấp chính quyền thì cũng phải bỏ một cấp ngân sách tương ứng và các quy định pháp luật liên quan cho phù hợp”, ông Thụ nói.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thủy lưu ý, khi bỏ cấp huyện, phân quyền nhiều hơn cho chính quyền cấp xã. Ngoài tăng nhiệm vụ quyền hạn, đội ngũ cán bộ, công chức, việc đáp ứng yêu cầu nguồn lực được bà Thủy đánh giá là hết sức quan trọng. “Không sửa Luật Ngân sách Nhà nước để thay đổi định mức phân bổ cho các cấp chính quyền thì cấp xã không có đủ nguồn lực để thực hiện nhiệm vụ được giao. Luật Ngân sách Nhà nước là một ưu tiên cần sửa đổi bổ sung ngay, nếu không sẽ tắc”, bà Thủy nói.
Quy định chuyển tiếp để tránh “ách tắc” công việc
Trao đổi với PV Tiền Phong về giải pháp để bảo đảm cấp xã hoạt động hiệu quả sau khi bỏ cấp huyện, ông Nguyễn Văn Phúc, nguyên đại biểu Quốc hội, nguyên Phó Trưởng Ban biên tập sửa đổi Hiến pháp cho rằng, bỏ đơn vị hành chính cấp huyện sẽ tăng lên rất nhiều đầu mối cấp xã chịu sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp của cấp tỉnh. Việc này đòi hỏi phải phân cấp, phân cấp nhiều hơn, mạnh hơn cho chính quyền cấp xã nhưng phải phù hợp với năng lực và điều kiện của chính quyền cấp này. Đồng thời, sẽ có sự phân cấp, phân quyền “ngược” những phần việc của chính quyền huyện lên chính quyền cấp tỉnh mà không thể phân cấp, phân quyền xuống cho chính quyền cấp xã.
Lãnh đạo Chính phủ trong phiên họp mới đây cho biết, có khoảng 1/3 nhiệm vụ của cấp huyện đang đảm nhiệm sẽ chuyển lên tỉnh, 2/3 chuyển xuống cấp xã. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho hay, trong Luật Đất đai, rất nhiều nội dung phụ thuộc vào cấp huyện, từ quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện cho đến cấp giấy chứng nhận lần đầu,… Ông Duy kiến nghị nên ban hành một nghị quyết của Quốc hội vào tháng 5/2025 và sửa Luật vào tháng 10/2025. Ông nhấn mạnh: “Nếu vấn đề này không xử lý kịp thời sẽ ách tắc rất lớn kể cả trong quản lý xã hội lẫn phát triển kinh tế - xã hội.
Nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Tiến Dĩnh đặc biệt lưu ý đến chất lượng cán bộ cấp xã. Theo ông, khi “mỗi xã gần như là một huyện nhỏ” thì yêu cầu về trình độ của cán bộ, công chức thực thi nhiệm vụ cũng phải cao hơn để có thể đáp ứng được yêu cầu công việc mới mà pháp luật trao cho. Đồng quan điểm, ông Bùi Đức Thụ cho rằng, khi quy mô quản lý cấp xã lớn, công việc nhiều hơn thì yêu cầu cấp thiết là phải bố trí được đội ngũ cán bộ thực sự có năng lực và tinh thần phục vụ nhân dân, doanh nghiệp.
Lưu ý quá trình chuyển tiếp công việc từ cấp huyện xuống cấp xã, nhất là trong lĩnh vực đầu tư công, thực hiện các dự án hạ tầng, ông Thụ cho rằng, đối với các dự án, công trình hạ tầng, sau khi bỏ cấp huyện mà vẫn thuộc phạm vi địa bàn quản lý của một xã thì tiếp tục giao cho cấp xã thực hiện. Trường hợp, dự án vượt phạm vi địa bàn một xã quản lý thì chuyển cho cấp tỉnh quản lý để tiếp tục thực hiện. “Khi đó cấp xã cũng phải có Ban Quản lý dự án để thực hiện các dự án đầu tư xây dựng. Do đó cần phải điều chỉnh các quy định của pháp luật để cấp xã có thẩm quyền thực hiện, nếu không sẽ trì trệ, ảnh hưởng đến kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội”, ông Thụ nói.
Hoặc