Lạm phát chi phí đẩy là gì?
Lạm phát chi phí đẩy (cost-push inflation) là hiện tượng giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng lên do chi phí sản xuất bị đẩy cao. Khi các yếu tố đầu vào như nguyên liệu, năng lượng, tiền lương, thuế hoặc chi phí vận tải tăng, doanh nghiệp buộc phải nâng giá bán để bù đắp chi phí. Điều này khiến giá cả chung trên thị trường leo thang, cho dù nhu cầu tiêu dùng không tăng.
Khái niệm này được các nhà kinh tế học đặc biệt chú ý sau khủng hoảng dầu mỏ thập niên 1970. Khi các nước OPEC hạn chế xuất khẩu dầu, giá dầu thô tăng vọt, khiến chi phí năng lượng toàn cầu leo thang. Năng lượng là yếu tố đầu vào quan trọng của hầu hết mọi ngành sản xuất, từ công nghiệp, vận tải đến nông nghiệp. Giá dầu tăng đã kéo theo chi phí sản xuất và vận chuyển hàng hóa tăng mạnh, dẫn đến hiện tượng stagflation (lạm phát cao đi kèm suy thoái kinh tế) ở nhiều nước phát triển.
Kể từ đó, lạm phát chi phí đẩy trở thành một thuật ngữ kinh tế vĩ mô quan trọng, được dùng để lý giải những giai đoạn mà giá cả tăng chủ yếu vì chi phí đầu vào leo thang, chứ không phải do nhu cầu của người tiêu dùng tăng.
Vì sao giá xăng tăng lại kéo theo giá rau, thịt ngoài chợ cũng tăng?
Trong thực tế, giá xăng dầu là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến lạm phát chi phí đẩy.
Giá xăng dầu không chỉ tác động đến việc đi lại thường ngày mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến cả chuỗi cung ứng hàng hóa, đặc biệt là thực phẩm. Khi giá nhiên liệu tăng, chi phí vận chuyển lập tức đội lên. Từ nông trại đến chợ đầu mối, từ kho phân phối đến các cửa hàng bán lẻ, mỗi chặng đường đều phải gánh thêm chi phí, và cuối cùng, khoản chi phí đó được cộng vào giá bán mà người tiêu dùng phải trả.
Tác động này không dừng ở khâu vận chuyển. Trong sản xuất nông nghiệp, nhiên liệu là yếu tố thiết yếu cho nhiều hoạt động như vận hành máy cày, máy gặt, hệ thống tưới tiêu, tàu thuyền đánh bắt hay cả quá trình bảo quản sau thu hoạch. Khi chi phí nhiên liệu tăng, toàn bộ chi phí sản xuất cũng tăng theo, khiến rau, thịt và nhiều mặt hàng thiết yếu khác không tránh khỏi việc phải điều chỉnh giá.
Giá xăng không chỉ ảnh hưởng đến thực phẩm mà còn lan sang nhiều lĩnh vực khác như quần áo, vật liệu xây dựng, dịch vụ vận tải, thậm chí cả giá cước giao hàng tận nơi. Một khi chi phí nhiên liệu tăng, toàn bộ nền kinh tế giống như những quân domino nối liền nhau – chỉ cần quân đầu tiên ngã, các quân còn lại cũng lần lượt đổ theo.
Sự gia tăng đồng loạt này tạo nên một hiệu ứng lan tỏa. Từ chi phí sản xuất đến khâu phân phối, tất cả đều bị kéo lên bởi giá xăng dầu, và vòng xoáy đó cuối cùng tác động trực tiếp đến túi tiền của người tiêu dùng. Chính vì thế, chỉ cần giá xăng tăng, người dân sẽ nhanh chóng nhận thấy bữa cơm hằng ngày trở nên tốn kém hơn, minh chứng rõ nét cho cơ chế lạm phát chi phí đẩy trong đời sống kinh tế.
Có thể thấy, xăng dầu không đơn thuần là nhiên liệu cho phương tiện di chuyển mà còn là “mạch máu” của cả nền kinh tế. Mỗi biến động về giá xăng dầu đều nhanh chóng lan tỏa, kéo theo hàng loạt chi phí khác tăng lên, từ sản xuất, vận tải đến tiêu dùng.
Vì vậy, việc theo dõi và hiểu rõ tác động của giá xăng dầu không chỉ giúp lý giải vì sao rau, thịt ngoài chợ bỗng trở nên đắt đỏ hơn, mà còn cho thấy sự gắn kết chặt chẽ giữa một biến số kinh tế vĩ mô với đời sống thường nhật. Đây chính là biểu hiện điển hình của lạm phát chi phí đẩy, một hiện tượng mà bất kỳ nền kinh tế nào cũng khó tránh khỏi.
Hoặc