Ngày 15/10, vụ việc hai cha con ông Daniel Owen – Hiệu trưởng Trường Quốc tế QSI Hải Phòng – tử vong sau khi bị hàng trăm ong bắp cày khổng lồ tấn công tại một khu nghỉ dưỡng mạo hiểm đã làm dấy lên nỗi lo lớn về loài côn trùng “tưởng quen mà cực độc” này.
Ông Daniel Owen (47 tuổi) và con trai Cooper (15 tuổi) đang tham gia trò chơi zipline từ trên cây xuống thì đàn ong bắp cày bất ngờ lao đến tấn công dữ dội. Theo bác sĩ tại phòng khám đầu tiên tiếp nhận hai nạn nhân, cơ thể họ “chi chít vết đốt, hơn 100 vết trên mỗi người, đau đớn tột cùng”. Dù ban đầu chưa có dấu hiệu sốc phản vệ, cả hai vẫn không thể qua khỏi chỉ sau vài giờ được cấp cứu.
Tổ ong bắp cày
Hệ thống Quality Schools International (QSI) sau đó đã ra thông cáo bày tỏ thương tiếc sâu sắc, nhấn mạnh sự cống hiến suốt 18 năm của ông Owen trong hệ thống giáo dục quốc tế.
Thảm kịch xảy ra khi nạn nhân hoàn toàn không lường trước được nguy hiểm – và đây chính xác là điều khiến ong bắp cày trở thành mối đe dọa âm thầm nhưng cực kỳ nguy hiểm.
Loài “sát thủ quen mặt” nhưng cực khó đối phó và cách phòng tránh
Không phải rắn độc hay thú dữ, mà ong bắp cày – đặc biệt là loài ong bắp cày châu Á (Vespa velutina) – mới là nguyên nhân gây ra nhiều ca tử vong mỗi năm tại nhiều quốc gia. Kích thước chỉ khoảng 2–2,5 cm, trông không quá đáng sợ, song nọc độc của chúng chứa chất gây hoại tử mô, phá huỷ hồng cầu và có thể dẫn tới suy đa tạng. Khác với ong mật chỉ đốt một lần, ong bắp cày có thể đốt liên tục nhiều lần và trở nên cực kỳ hung hãn nếu cảm thấy tổ bị đe dọa.
Trong tự nhiên, chúng là loài săn mồi, nhưng với con người – đặc biệt khi hoạt động ở rừng, khu du lịch mạo hiểm hoặc vùng ven đô – nguy cơ bị tấn công tăng mạnh vào mùa lạnh, khi ong bảo vệ tổ và con non. Các chuyên gia cho biết, chỉ cần một cá thể cảnh giới xác định “nguy cơ”, nó lập tức phát tín hiệu pheromone gọi cả đàn lao tới, và hậu quả có thể xảy ra trong vài phút.
Tại Việt Nam có nhiều loài ong bắp cày phổ biến như ong vò vẽ, ong đất, ong khoái hay ong bắp cày chân vàng. Chúng thường có thân dài, màu nâu hoặc đen với vằn vàng rõ, bay lượn mạnh và tạo tiếng vo đặc trưng. Tổ ong bắp cày thường có hình bán cầu màu xám, làm trên cây, mái nhà, ban công, vách đá hoặc trần nhà hoang. Dù bắt gặp ở bất kỳ vị trí nào, nguyên tắc quan trọng nhất là không tự ý tiến đến gần hoặc phá tổ, đặc biệt trong những ngày nhiệt độ giảm – thời điểm ong dễ kích động hơn.
Mùa cao điểm hoạt động của ong bắp cày kéo dài từ khoảng tháng 9 đến tháng 1 hằng năm, trùng giai đoạn sinh sản và tích trữ protein, khi số lượng cá thể trong tổ đạt mức lớn nhất. Đây cũng chính là thời điểm diễn ra vụ việc của ông Owen và con trai, cho thấy rủi ro đối với người tham gia hoạt động ngoài trời, du lịch thiên nhiên hay trò chơi mạo hiểm tăng lên đáng kể.
Một số tình huống thường dẫn tới việc ong tấn công gồm trekking, zipline, leo núi, phát quang bụi rậm, làm vườn, chặt cây hoặc đốt lửa gần khu vực tổ ong. Thậm chí, chỉ cần tiếng động mạnh, mùi mồ hôi hoặc mùi nước hoa đậm cũng có thể khiến chúng lao ra tấn công.
Ứng phó thế nào khi gặp ong bắp cày và nguyên tắc sơ cứu sống còn
Khi vô tình đối mặt với ong bắp cày, điều quan trọng nhất là giữ bình tĩnh và tránh tạo chuyển động gây kích thích. Vung tay, la hét hoặc bỏ chạy hỗn loạn không những không giúp thoát nạn mà còn khiến đàn ong trở nên dữ dội hơn. Thay vào đó, người gặp ong nên di chuyển chậm rãi, cúi thấp người và che phần đầu, mặt, tai – những vị trí ong thường nhắm tới.
Nếu ong đã lao ra tấn công với số lượng lớn, có thể chạy nhưng phải dùng áo hoặc khăn che kín đầu và tìm nơi trú an toàn như xe ô tô, nhà kín hoặc khu vực có vật chắn. Đối với người hoạt động trong rừng hoặc vùng có nguy cơ, trang phục sáng màu, mỏng nhẹ nhưng kín và không dùng nước hoa, gel xịt tóc có mùi mạnh sẽ giúp giảm khả năng thu hút ong.
Vết đốt của ong bắp cày
Trong trường hợp bị ong đốt, bước đầu nên rửa sạch vùng tổn thương bằng xà phòng và nước, sau đó chườm lạnh lên khu vực sưng đau để giảm phản ứng viêm. Nếu có thuốc kháng histamine, có thể sử dụng theo hướng dẫn để giảm ngứa và sưng.
Tuy nhiên, cần theo dõi sát biểu hiện của cơ thể: bất kỳ dấu hiệu khó thở, chóng mặt, đau đầu dữ dội, buồn nôn, nổi mẩn toàn thân, tim đập nhanh hoặc cảm giác nghẹt cổ họng đều có thể là biểu hiện của phản ứng nguy hiểm, cần đưa nạn nhân đến cơ sở y tế ngay lập tức.
Với trường hợp bị đốt nhiều hơn 10 vết, đặc biệt trẻ em, người già hoặc người có bệnh nền, việc thăm khám y tế sớm là cần thiết để theo dõi biến chứng do độc tố, bao gồm nguy cơ suy thận và suy đa tạng. Nếu số lượng vết đốt vượt 30, người bệnh phải được xem như trường hợp cấp cứu.
Tại gia đình hoặc khu dân cư, khi phát hiện tổ ong bắp cày gần nhà, người dân tuyệt đối không nên tự phá tổ, đặc biệt vào chiều tối hoặc những ngày nhiệt độ thấp – thời điểm ong hoạt động bảo vệ tổ mạnh mẽ nhất. Việc xử lý tổ ong cần được thực hiện bởi lực lượng chuyên nghiệp như đội cứu hộ, phòng cháy chữa cháy hoặc đơn vị xử lý côn trùng chuyên trách.
Trẻ em cũng cần được nhắc nhở tránh đùa nghịch, ném đá hoặc lại gần khu vực xuất hiện tổ ong, bởi chỉ một hành động vô tình có thể dẫn đến tình huống nguy hiểm. Với các gia đình thường xuyên cắm trại, trekking hoặc du lịch núi rừng, trang bị mũ lưới chống côn trùng, thuốc chống dị ứng và nắm vững kiến thức sơ cứu ong đốt sẽ giúp hạn chế rủi ro và xử lý kịp thời nếu tai nạn xảy ra.
Hoặc