Cỏ tranh, hay còn gọi là cỏ tranh răng, bạch mao căn là một loài thực vật mọc dại rất phổ biến tại các vùng trung du, đồi núi thấp, bãi đất hoang hoặc ven rừng. Đây cũng là một trong 70 cây thuốc nam được Bộ Y tế công nhận công dụng và khuyến khích trồng, sử dụng trong các cơ sở khám chữa bệnh bằng y học cổ truyền.
Cây cỏ tranh có thân rễ dài bò ngầm dưới đất, mọc thành bụi lớn, chiều cao từ 0,5 đến 1,5 mét. Lá cỏ tranh dài và hẹp, mặt dưới có gân nổi rõ, mép lá sắc có thể gây xước da. Hoa cỏ tranh mọc thành cụm chùy dài màu trắng xám, thường xuất hiện vào mùa khô. Cỏ tranh sống rất khỏe, ưa sáng và có khả năng tái sinh mạnh, thường xuất hiện ở những nơi đất nghèo dinh dưỡng.
Bác sĩ Nguyễn Phối Hiền, Bệnh viện Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh (Cơ sở 3) cho biết, người dân Việt Nam từ lâu đã quen thuộc với hình ảnh cỏ tranh qua mái nhà tranh xưa cũ hay những bãi cỏ rậm, mọc xanh bạt ngàn. Tuy nhiên, ít ai biết rằng loại cỏ tưởng chừng tầm thường này lại mang trong mình nhiều giá trị y học, được ghi nhận trong kho tàng y học cổ truyền. Các sách cổ như "Bản thảo cương mục", "Hải Thượng y tông tâm lĩnh" hay "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam" đều có ghi chép chi tiết về vị thuốc này, bác sĩ Hiện chia sẻ.
Cỏ tranh đã và đang được nghiên cứu kỹ hơn để phát huy tối đa tiềm năng chữa bệnh của nó, đồng thời khẳng định giá trị của những dược liệu dân dã trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Rễ cỏ tranh dùng làm thuốc (Ảnh minh hoạ).
Cỏ tranh - vị thuốc khỏe thận, mát máu
Theo bác sĩ Hiền, trong y học cổ truyền, bộ phận được sử dụng làm thuốc của cỏ tranh là phần thân rễ của cây. Rễ cỏ tranh có thể dùng ở dạng tươi hoặc khô tùy theo mục đích điều trị. Người ta thường thu hái rễ cỏ tranh quanh năm, sau đó rửa sạch, loại bỏ rễ con, cắt khúc rồi phơi hoặc sấy khô để dùng dần.
Bác sĩ Hiền cho hay, cỏ tranh có vị ngọt, tính hàn, tác động vào các kinh Phế, Vị và Bàng Quang. Vị thuốc này thường được dùng để thanh nhiệt, lợi tiểu, làm mát máu và cầm máu. Trong dân gian, cỏ tranh được sắc uống cho người bị sốt cao kèm khát nước, tiểu tiện ít và vàng, tiểu ra máu hoặc chảy máu cam.
Một số bài thuốc cũng sử dụng cỏ tranh để hỗ trợ điều trị viêm đường tiết niệu, tiểu buốt, tiểu rắt, sỏi thận hoặc ho ra máu. Với tác dụng lợi tiểu, nước sắc từ rễ cỏ tranh còn được dùng trong mùa hè như một loại nước giải khát giúp làm mát cơ thể và tăng bài tiết độc tố qua nước tiểu, tốt cho thận.
Bác sĩ Hiền khuyến cáo, dù là vị thuốc lành tính, việc sử dụng cỏ tranh cũng cần lưu ý một số điều. Do có tính hàn, người có tỳ vị hư hàn, hay tiêu chảy mạn tính hoặc cơ địa lạnh bụng cần thận trọng khi dùng cỏ tranh. Phụ nữ có thai nên tránh tự ý sử dụng vì thuốc có thể ảnh hưởng đến khí huyết và tử cung. Khi dùng với mục đích thanh nhiệt giải độc, không nên uống thay nước hàng ngày quá nhiều lần vì có thể gây mất cân bằng điện giải.
“Từ một loại cỏ mọc hoang ngoài đồng, cỏ tranh đã bước vào y học cổ truyền như một vị thuốc quý. Việc nhìn nhận lại giá trị của những loài cây mọc hoang như cỏ tranh không chỉ giúp bảo tồn tri thức y học cổ truyền, mà còn mở ra hướng khai thác nguồn dược liệu tự nhiên phong phú, phục vụ cho sức khỏe con người một cách an toàn và bền vững”, bác sĩ Hiền nói.
Hoặc