Không phải lúc nào sự ngoan ngoãn, tự lập ở trẻ cũng là dấu hiệu tích cực. Nhiều biểu hiện tưởng chừng như “đáng khen” lại có thể là lời cầu cứu thầm lặng từ những đứa trẻ đang thiếu vắng tình cảm và sự thấu hiểu từ người lớn. Dưới đây là bốn dấu hiệu cha mẹ cần lưu ý, cùng với những gợi ý giúp trẻ cảm thấy được yêu thương và an toàn hơn trong chính ngôi nhà của mình.
1. Tự lập một cách bất thường
Có những đứa trẻ từ rất nhỏ đã thể hiện sự tự lập vượt ngoài mong đợi: tự giác làm bài, giữ gìn vệ sinh cá nhân, sắp xếp đồ đạc ngăn nắp, không làm phiền người lớn… Người lớn thường dễ dàng hài lòng và khen ngợi sự “biết điều” ấy. Thế nhưng, khi trẻ trở nên quá chỉn chu, không cần nhắc nhở điều gì, điều đó cũng có thể là dấu hiệu cho thấy trẻ đang “gồng mình” để không làm phiền ai – một biểu hiện sớm của sự thiếu an toàn về mặt cảm xúc.
Nhiều trẻ em học cách che giấu nhu cầu thật của mình, biến những gì mình “muốn” thành điều “phải” làm – chỉ để nhận được lời khen, ánh nhìn công nhận, hoặc đơn giản là để tránh bị trách mắng. Khi điều này kéo dài, trẻ sẽ khó bộc lộ cảm xúc thật, và dần dần đánh mất khả năng kết nối với chính mình.
Ảnh minh hoạ
2. Lo sợ bị la mắng một cách quá mức
Một phản ứng khá phổ biến ở những trẻ thiếu tình cảm là nỗi sợ bị phê bình. Khi phạm sai sót nhỏ – chẳng hạn như làm đổ nước, quên dọn đồ chơi – trẻ có thể lập tức cuống cuồng, cầu xin người lớn “đừng nói với mẹ/con sẽ sửa ngay”. Đây không chỉ là hành vi ứng phó tạm thời, mà còn là biểu hiện rõ rệt của việc sống trong môi trường thiếu sự cảm thông, nơi những lỗi lầm nhỏ cũng dễ bị quy kết nặng nề.
Trẻ sống trong hoàn cảnh ấy dần hình thành tâm lý lo sợ: sợ sai, sợ bị phán xét, sợ làm người lớn buồn lòng. Dần dà, trẻ trở nên dè dặt, mất đi sự chủ động, không dám thể hiện cá tính thật của mình – điều vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển tâm lý lành mạnh.
3. Ám ảnh với việc trở thành “người giỏi nhất”
Nhiều trẻ luôn muốn đạt thành tích cao nhất, trở thành trung tâm được khen ngợi. Những nỗ lực ấy không phải lúc nào cũng xuất phát từ đam mê hay yêu thích, mà đôi khi là kết quả của áp lực nội tại: phải giỏi mới được yêu thương.
Trong nhiều gia đình, tình cảm của cha mẹ đôi khi đi kèm điều kiện: chỉ cần điểm thấp, biểu hiện không tốt... là ánh mắt lạnh nhạt sẽ xuất hiện. Điều đó khiến trẻ sớm đánh đồng giá trị bản thân với thành tích. Và khi không đạt được kỳ vọng, trẻ dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, thất vọng, tự phủ nhận chính mình.
4. Cảm xúc dao động mạnh, dễ rơi vào tiêu cực
Một số trẻ có biểu hiện cảm xúc rất “thái quá”: có thể sung sướng tột độ khi được khen, nhưng lại dễ khóc òa chỉ vì một lời chê nhỏ. Khi gặp áp lực, các em có xu hướng co cụm, mất niềm tin vào bản thân, thậm chí rơi vào trạng thái lo âu kéo dài. Đây là hệ quả khi trẻ không được hỗ trợ trong việc nhận diện và điều hòa cảm xúc từ sớm.
Việc không có không gian an toàn để chia sẻ cảm xúc khiến trẻ tích tụ những suy nghĩ tiêu cực, dần hình thành thói quen tự phán xét, dẫn đến nguy cơ cao mắc các vấn đề tâm lý khi trưởng thành.
Làm sao để chữa lành và bù đắp cho trẻ?
Việc chữa lành cho trẻ không nằm ở những món quà lớn, mà đến từ những hành động nhỏ, kiên trì và chân thành mỗi ngày. Dưới đây là một số gợi ý thiết thực:
Dành thời gian chất lượng cùng trẻ: Chỉ cần 15 phút mỗi ngày không điện thoại, không công việc, tập trung hoàn toàn vào việc chơi hoặc trò chuyện với trẻ, cũng đủ để trẻ cảm thấy mình quan trọng và được yêu thương.
Giúp trẻ gọi tên cảm xúc: Thay vì dập tắt cảm xúc (“Đừng khóc nữa”), hãy thử nói: “Con đang buồn đúng không?”, “Có chuyện gì khiến con khó chịu vậy?”… Đây là bước đầu để trẻ học cách nhận diện và làm chủ cảm xúc.
Tạo những niềm vui nhỏ nhưng đều đặn: Một bữa sáng bất ngờ, chuyến đi ăn tối cuối tuần, hay chỉ đơn giản là câu chuyện trước giờ ngủ… đều góp phần nuôi dưỡng cảm giác an toàn và hạnh phúc trong trẻ.
Thể hiện sự tin tưởng và cần đến trẻ: Khi người lớn nhờ trẻ đưa ra ý kiến, hoặc giúp một việc nhỏ, trẻ sẽ cảm nhận được giá trị và vai trò của bản thân trong gia đình.
Ghi nhận nỗ lực một cách cụ thể: Viết lời khen trên giấy nhớ dán tủ lạnh, một câu động viên trên bảng trắng... sẽ giúp trẻ nhìn thấy sự tiến bộ và tự tin hơn vào chính mình.
Chữa lành cho trẻ cũng là hành trình chữa lành chính người lớn
Khi người lớn học cách yêu thương đúng đắn, là lúc đang chữa lành những vết thương thời thơ ấu của chính mình. Sự thay đổi trong cách yêu thương không chỉ giúp trẻ phát triển toàn diện, mà còn là bước đầu để tái tạo lại “gen cảm xúc” lành mạnh cho cả gia đình.
Hoặc