Đất hiếm, một thuật ngữ nghe có vẻ bí ẩn và cao siêu, thực chất lại chỉ một nhóm 17 nguyên tố hóa học nằm ngay dưới chân chúng ta. Dù được gọi là "hiếm", chúng không thực sự quá khan hiếm trên vỏ Trái Đất. Tuy nhiên, điều làm nên giá trị tỷ đồng của chúng lại nằm ở hai yếu tố then chốt: độ khó và chi phí cực lớn trong việc khai thác, tinh chế; cùng với vai trò không thể thay thế trong ngành công nghiệp công nghệ cao và năng lượng xanh toàn cầu.
Đất hiếm là gì và tại sao lại "đắt đỏ"?
Đất hiếm là nhóm gồm 15 nguyên tố Lanthanide (từ Lanthanum đến Lutetium) trong bảng tuần hoàn, cộng thêm Scandium và Yttrium. Những nguyên tố này có các tính chất từ, quang học và hóa học đặc biệt, độc đáo mà không nguyên tố nào khác có thể thay thế. Chính những đặc tính này cho phép chúng trở thành thành phần thiết yếu trong các sản phẩm phức tạp, từ điện thoại thông minh, màn hình TV, đèn LED đến vũ khí chính xác và động cơ xe điện.
Sở dĩ chúng được coi là "hiếm" không phải vì trữ lượng thấp, mà vì chúng hiếm khi được tìm thấy ở dạng tập trung, dễ khai thác. Thông thường, chúng phân tán lẫn lộn trong các loại khoáng chất khác, khiến quá trình tách chiết và tinh chế trở nên vô cùng phức tạp, tốn kém và mang lại rủi ro môi trường cao. Việc tinh chế đất hiếm đòi hỏi sử dụng nhiều hóa chất mạnh và tạo ra chất thải độc hại. Điều này làm cho chi phí sản xuất tăng vọt, biến những "cục đất" vô tri thành tài sản chiến lược được định giá bằng tiền tỷ.
Vai trò "không thể thay thế" trong công nghệ hiện đại
Giá trị của đất hiếm gắn liền mật thiết với cuộc cách mạng công nghệ lần thứ tư. Chúng là vật liệu không thể thiếu để sản xuất nam châm vĩnh cửu siêu mạnh và siêu nhẹ. Những nam châm này là trái tim của mọi động cơ điện hiệu suất cao, từ tua-bin gió khổng lồ, động cơ xe ô tô điện (EV) đến ổ cứng máy tính và tai nghe không dây.
Trong lĩnh vực quân sự, đất hiếm đóng vai trò quan trọng trong các hệ thống phòng thủ tiên tiến như tên lửa dẫn đường, máy bay chiến đấu và hệ thống radar. Trong ngành năng lượng xanh, các nguyên tố như Neodymium và Praseodymium là trụ cột để sản xuất tua-bin gió và pin sạc tiên tiến. Một chiếc ô tô điện có thể chứa vài kilogram đất hiếm. Chỉ riêng việc chuyển đổi toàn bộ ngành công nghiệp ô tô sang xe điện đã tạo ra một nhu cầu khổng lồ và liên tục đối với nguồn tài nguyên này.
Nếu thiếu đất hiếm, các thiết bị điện tử sẽ cồng kềnh hơn, kém hiệu quả hơn, và việc chuyển đổi sang năng lượng sạch sẽ bị đình trệ đáng kể.
Cuộc đua địa chính trị
Sự độc tôn của đất hiếm đã biến nó thành một công cụ địa chính trị sắc bén. Trong nhiều thập kỷ qua, Trung Quốc đã thống trị thị trường đất hiếm toàn cầu, kiểm soát phần lớn hoạt động khai thác và tinh chế. Điều này tạo ra một sự phụ thuộc lớn của các cường quốc công nghệ khác như Mỹ, Nhật Bản và châu Âu vào nguồn cung từ Trung Quốc. Bất kỳ sự gián đoạn nào trong chuỗi cung ứng đất hiếm cũng có thể làm rung chuyển các ngành công nghiệp toàn cầu.
Do đó, các quốc gia trên thế giới đang gấp rút tìm kiếm và phát triển các nguồn cung ứng thay thế. Trong tương lai, bất kỳ quốc gia nào kiểm soát được chuỗi cung ứng đất hiếm sẽ nắm giữ chìa khóa để định hình nền công nghiệp và công nghệ toàn cầu. Từ một "cục đất" tưởng chừng vô giá trị, đất hiếm đã thực sự trở thành một loại "vàng trắng" quý giá, quyết định vận mệnh kinh tế và chiến lược của thế giới hiện đại.
Hoặc