Suốt 5 năm chạy giao hàng ở thành phố Ninh Ba (tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc), Trần Hạo, 32 tuổi, sống với một mong ước duy nhất: tích đủ tiền để sửa lại căn nhà xiêu vẹo ở quê cho bố mẹ. Nắng 40 độ hay mưa tầm tã, anh vẫn rong ruổi trên chiếc xe điện cũ, mỗi ngày chạy hơn trăm đơn. Thu nhập chẳng nhiều nhưng đều đều, và quan trọng hơn, anh tin mình đang cất được một khoản tiết kiệm an toàn.
Tổng cộng 90.000 NDT( khoảng 330 triệu đồng) là thành quả của hàng nghìn ngày lao động, của những lần trượt ngã giữa đường, của những buổi tối ăn mì để dành thêm vài tệ bỏ vào sổ. Với Hạo, đó không đơn thuần là tiền. Đó là hy vọng.
Sáng hôm ấy, anh xin nghỉ một ca, mang theo cuốn "sổ tiết kiệm" đỏ đã bắt đầu sờn mép vì được anh lật xem quá nhiều lần, rồi hớn hở bước vào chi nhánh ngân hàng nơi mình tin rằng đã gửi gắm tiền suốt 3 năm. Tết năm nay, anh dự định về quê xây nhà mới cho bố mẹ, phần thưởng lớn nhất anh có thể nghĩ ra sau nửa thập kỷ mưu sinh.
Thế nhưng, chỉ sau vài phút kiểm tra trên hệ thống, giao dịch viên ngẩng lên, nhìn anh lúng túng:
"Anh… thông cảm, nhưng dữ liệu cho thấy anh chưa từng mở sổ tiết kiệm tại ngân hàng chúng tôi."
Hạo đứng sững. Tai anh ù đi. "Không thể nào. Đây là sổ của tôi mà. Tôi gửi ba lần, mỗi lần đều có đóng dấu đây." Anh đưa cuốn sổ ra, giọng run rẩy.
Nhân viên ngân hàng lật từng trang, đối chiếu, rồi khẽ lắc đầu: "Sổ này… không phải mẫu của ngân hàng chúng tôi. Con dấu cũng không khớp."
Trong khoảnh khắc, toàn bộ 90.000 NDT, tích cóp suốt 5 năm như tan thành mây khói.
Nỗi đau của Hạo bắt đầu từ một buổi tối mùa đông ba năm trước. Hôm đó, anh nhận được cuộc gọi từ một người tự xưng là nhân viên ngân hàng, nói chi nhánh đang triển khai "gói tiết kiệm ưu đãi" dành cho người lao động phổ thông: lãi suất cao hơn, không giới hạn kỳ hạn, chỉ cần mang giấy tờ tùy thân đến "văn phòng hỗ trợ" để mở sổ.
Khi ấy, Hạo rất cảnh giác. Nhưng người đàn ông kia nói rõ từng thông tin của anh: họ tên, số căn cước, địa chỉ tạm trú, thậm chí cả ghi chú trong tài khoản thanh toán mà anh từng dùng để nhận tiền ship. Giọng nói chuyên nghiệp, quy trình rõ ràng, và quan trọng hơn: văn phòng anh đến hoàn toàn có bảng hiệu, có nhân viên tiếp đón, có máy lấy số thứ tự, không khác gì một quầy giao dịch thật.
Người đàn ông đeo bảng tên "Trương Hạo Nhiên", cúi đầu lịch sự:
"Anh là lao động tự do, rất phù hợp với gói tiết kiệm nội bộ này. Anh gửi từng đợt cũng được. Lãi suất cao hơn 1,2% so với mặt bằng chung."
Hạo tin. Từ đó, anh gửi vào "sổ tiết kiệm" tổng cộng ba lần: 30.000 NDT, 25.000 NDT và 35.000 NDT, tất cả đều là tiền mặt.
Ba lần, anh đều nhận được phiếu nộp, con dấu, chữ ký, và cuốn sổ đỏ tinh tươm.
Anh đâu biết rằng mọi thứ, từ bảng hiệu, con dấu, đồng phục nhân viên, thậm chí cả tệp hồ sơ đều là đạo cụ.
Trong vài năm gần đây, Trung Quốc ghi nhận hàng loạt vụ lừa đảo tiết kiệm tinh vi: kẻ gian thuê mặt bằng, dựng văn phòng giả mạo ngân hàng, tuyển người đóng vai nhân viên, chuẩn bị con dấu y như thật, thậm chí làm hệ thống số thứ tự để tạo cảm giác chuyên nghiệp.
Kịch bản phổ biến:
Gọi điện tự xưng nhân viên ngân hàng
Dụ khách gửi tiền mặt vào "sổ ưu đãi nội bộ"
Cấp sổ tiết kiệm giả nhưng tinh vi đến mức nhiều người, kể cả người từng có kinh nghiệm tài chính, không phát hiện
Sau khi gom đủ tiền, nhóm lừa đảo bỏ trốn, để lại văn phòng trống trơn
Và điều đau đớn nhất: ngân hàng hoàn toàn không liên quan, vì giao dịch chưa từng tồn tại. Tiền không đi vào hệ thống, nghĩa là không thể chứng minh.
Trong phòng giao dịch sáng hôm ấy, Hạo gần như không đứng vững. Anh hỏi đi hỏi lại: "Có cách nào khác kiểm tra không? Có thể hệ thống lỗi không?" Nhưng câu trả lời vẫn vậy: sổ anh cầm không thuộc ngân hàng.
Nhân viên còn dịu giọng: "Không chỉ anh. Gần đây có vài khách cũng gặp tình trạng tương tự. Đây có thể là sổ do nhóm lừa đảo làm giả. Anh nên báo công an."
Hạo ôm cuốn sổ run run. Ba năm qua, mỗi lần mở sổ ra xem, anh đều tự hào. Bây giờ, từng trang giấy ấy lại như những nhát dao.
Tại đồn công an, Hạo được thông báo rằng vụ việc tương tự đã xuất hiện ở nhiều nơi. Camera ở văn phòng "giả" đã bị lấy đi, thông tin thuê mặt bằng dùng giấy tờ giả, còn nhóm nhân viên thì biến mất không dấu vết.
Tiền mặt, một khi đã rơi vào tay kẻ lừa đảo, gần như không thể thu hồi.
Nghe đến đó, Hạo chỉ biết gục đầu.
Anh nhớ lại từng đêm chạy đơn đến 11 giờ, từng bữa ăn qua loa, từng đồng tích góp… Giờ đây tất cả đều hóa hư không.
"Tôi không dám về nhà nữa…"Tối hôm ấy, Hạo ngồi một mình ở góc phòng trọ. Anh gọi điện về cho mẹ nhưng không dám nói gì. Mẹ hỏi: "Bao giờ con xây nhà?", anh nghẹn lại, chỉ biết nói: "Con còn tính toán lại chút."
Anh sợ ánh mắt kỳ vọng của bố mẹ. Sợ họ đau lòng vì anh cả tin. Sợ phải đối diện với căn nhà cũ nát mà mình từng hứa sẽ sửa.
Nhưng rồi, trong khoảnh khắc gần như tuyệt vọng, anh tự nhủ: "Tiền mất thì kiếm lại. Còn mình còn sức, còn chạy được."
Câu chuyện của Hạo không phải cá biệt. Hàng trăm lao động phổ thông ở Trung Quốc từng rơi vào bẫy tương tự, chỉ vì một lý do: tin rằng ngân hàng, hoặc điều "nhìn như ngân hàng" thì chắc chắn an toàn.
Nhưng thực tế:
Không bao giờ gửi tiền mặt bên ngoài quầy giao dịch chính thức.
Không có chuyện lãi suất ưu đãi nội bộ qua nhân viên, càng không có "sổ tiết kiệm riêng".
Giao dịch phải được ghi nhận trên hệ thống, có hóa đơn điện tử hoặc biên lai chính thức.
Không ai từ ngân hàng chủ động gọi điện "mời gửi tiết kiệm".
Đó là những điều Hạo ước gì mình biết sớm hơn.
Sau cú sốc mất 90.000 NDT. Hạo trở nên cảnh giác hơn, cẩn thận hơn. Anh vẫn tiếp tục chạy giao hàng, vẫn tiết kiệm từng đồng. Giấc mơ xây lại căn nhà cũ vẫn còn đó, chỉ là chậm lại.
Anh bảo: "Tôi chỉ mong người khác đừng mắc sai lầm như tôi. Tiền kiếm cực lắm. Đừng để ai lấy đi dễ dàng như vậy."
Hoặc