Loài vật có vú quý hiếm nhất trên Trái Đất
Theo Mongabay, tê giác Java (Rhinoceros sondaicus) là một trong những loài động vật có vú quý hiếm nhất trên Trái Đất. Đây là loài tê giác nước ngọt có vóc dáng trung bình (nặng từ 900 đến 2.300 kg), chỉ có một chiếc sừng nhỏ và đặc biệt kín đáo, sống lẩn khuất trong những cánh rừng rậm rạp.
Tê giác Java là một trong những loài động vật có vú quý hiếm nhất trên Trái Đất. (Ảnh: Mongabay)
Khác với voi hay hổ là những loài vốn còn có nhiều cá thể trong các vườn quốc gia thì tê giác Java hiện chỉ còn tồn tại tại một nơi duy nhất trên thế giới: Vườn quốc gia Ujung Kulon ở phía tây đảo Java, Indonesia, với số lượng ước tính chưa đến 80 cá thể (theo dữ liệu của WWF và chính phủ Indonesia cập nhật đến cuối năm 2023).
Chỉ còn một cơ hội cuối cùng
Quần thể tê giác Java tại Ujung Kulon là quần thể duy nhất còn lại ngoài tự nhiên, sau khi các quần thể khác tại Việt Nam, Thái Lan, Lào, Malaysia, Myanmar… đều đã bị xóa sổ. Không có cá thể tê giác Java nào được nuôi nhốt hay sinh sản trong vườn thú, điều này đồng nghĩa với việc nếu quần thể tại Java bị diệt vong, loài vật này sẽ tuyệt chủng vĩnh viễn.
Tuy sống trong khu bảo tồn được kiểm soát nghiêm ngặt, tê giác Java tại Ujung Kulon vẫn đối mặt với nhiều hiểm họa:
Nguy cơ giao phối cận huyết do quần thể quá nhỏ, làm tăng tỷ lệ dị tật và giảm khả năng sinh sản.
Vườn quốc gia Ujung Kulon ở phía tây đảo Java, Indonesia, với số lượng ước tính chưa đến 80 cá thể. (Ảnh: Mongabay)
Thiên tai như sóng thần, núi lửa bởi Ujung Kulon nằm ngay cạnh núi lửa Anak Krakatau.
Mất sinh cảnh và cạnh tranh tài nguyên với trâu rừng, lợn rừng, cây dại xâm lấn.
Theo IUCN, hiện nay, các chuyên gia bảo tồn đang xúc tiến kế hoạch mở rộng sinh cảnh, tạo thêm khu vực thức ăn bằng cách dọn bớt cây gỗ lớn, và đặc biệt là thiết lập một quần thể thứ hai ở địa điểm khác nhằm giảm rủi ro tuyệt chủng hàng loạt nếu có thảm họa tại Ujung Kulon.
Vì sao loài vật này suy giảm đến mức đó?
Theo UNEP, lý do tê giác Java chỉ còn chưa đến 80 cá thể hiện nay là kết quả của hàng thế kỷ bị săn đuổi và phá hủy môi trường sống:
Săn trộm lấy sừng: Sừng tê giác từng là mặt hàng siêu lợi nhuận trên thị trường chợ đen, đặc biệt tại Trung Quốc và Việt Nam, dù không có giá trị y học thực sự.
Quần thể tê giác Java tại Ujung Kulon là quần thể duy nhất còn lại ngoài tự nhiên, sau khi các quần thể khác tại Việt Nam, Thái Lan, Lào, Malaysia, Myanmar… đều đã bị xóa sổ. (Ảnh: Mongabay)
Mất rừng quy mô lớn: Các cánh rừng thấp, rậm rạp vốn là sinh cảnh ưa thích của tê giác Java đã bị xóa sổ hàng loạt để lấy đất trồng cọ dầu, cao su, và cây công nghiệp.
Phân mảnh quần thể: Các nhóm tê giác nhỏ bị cô lập, không thể gặp nhau để giao phối. Dù sống sót, chúng vẫn không thể duy trì nòi giống.
Bài học từ Việt Nam: Một kết thúc không thể quên
Theo WWF Việt Nam, tê giác Java từng sinh sống tại Việt Nam, cụ thể là ở rừng Nam Cát Tiên (tỉnh Đồng Nai). Đây là nơi từng được xem là "hy vọng cuối cùng" của loài tại Đông Dương. Tuy nhiên, năm 2010, cá thể cuối cùng được ghi nhận tại Việt Nam bị bắn chết, sừng bị lấy mất, và báo cáo phân tích ADN sau đó của WWF đã xác nhận không còn cá thể nào khác. Tê giác Java chính thức tuyệt chủng tại Việt Nam.
Năm 2010, cá thể cuối cùng được ghi nhận tại Việt Nam bị bắn chết, sừng bị lấy mất. (Ảnh: Mongabay)
Trường hợp Việt Nam được xem là bài học đau đớn cho chính Indonesia và thế giới. Ngay cả trong khu bảo tồn, nếu thiếu biện pháp nghiêm ngặt và sự quyết liệt, một loài vẫn có thể biến mất vĩnh viễn.
Thách thức bảo tồn: Không chỉ là chuyện của Indonesia
Dù tê giác Java hiện chỉ còn ở Indonesia, việc cứu loài này là trách nhiệm chung của toàn cầu, bởi đây là một trong những sinh vật cổ xưa cuối cùng còn sót lại từ thời tiền sử.
Hiện nay, các tổ chức như WWF, IUCN, Save the Rhino International đang phối hợp cùng chính phủ Indonesia để:
Theo dõi cá thể bằng camera bẫy và thiết bị định vị, phân tích dữ liệu di truyền để phát hiện vấn đề cận huyết.
Cải tạo sinh cảnh và loại bỏ thực vật xâm lấn để tăng khả năng sinh tồn.
Tê giác Java là chứng nhân sống cho lịch sử tiến hóa hàng triệu năm của Trái Đất. (Ảnh: Mongabay)
Tìm kiếm khu vực thứ hai phù hợp, dự kiến tại tỉnh Banten hoặc Nam Sumatra, nhằm xây dựng một quần thể tê giác mới từ cá thể được chọn lọc cẩn thận.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn là kinh phí, cam kết chính trị lâu dài và nguy cơ từ thiên tai, yếu tố mà con người không thể kiểm soát.
Tê giác Java không phải là biểu tượng văn hóa như rùa Hoàn Kiếm, nhưng là chứng nhân sống cho lịch sử tiến hóa hàng triệu năm của Trái Đất. Chỉ còn chưa đến 80 cá thể sống sót tại một khu rừng duy nhất, tê giác Java đang đứng trước bờ tuyệt chủng. Không có cá thể nuôi nhốt, không có phương án dự phòng, và chỉ cần một thảm họa xảy ra ở Ujung Kulon, loài vật cổ xưa này có thể biến mất hoàn toàn khỏi Trái Đất. Việc để mất loài vật này sẽ là mất mát không thể cứu vãn không chỉ cho Indonesia mà cho cả thế giới.
(Theo WWF, IUCN, Mongabay)
Hoặc