Những năm gần đây, vấn đề ô nhiễm vi nhựa trong hải sản ngày càng được nhắc đến nhiều hơn. Các nghiên cứu tại Việt Nam cũng đã bắt đầu ghi nhận dấu vết của loại chất ô nhiễm “vô hình” này trong môi trường biển và nguồn thực phẩm mà con người đang sử dụng trong bữa ăn hàng ngày.
Vi nhựa (microplastics) là những hạt nhựa có kích thước dưới 5 mm, hình thành từ sự phân rã của các sản phẩm nhựa lớn hoặc được sản xuất trực tiếp trong công nghiệp, mỹ phẩm. Với đặc tính bền vững và khó phân hủy, chúng tồn tại lâu dài trong môi trường, len lỏi vào nguồn nước, đất, không khí và chuỗi thức ăn từ sinh vật phù du, nhuyễn thể đến con người.
Vị nhựa trong cá biển (ảnh minh họa).
Việt Nam và vấn đề ô nhiễm vi nhựa
Là quốc gia có bờ biển dài và ngành thủy sản phát triển, Việt Nam đối mặt với nguy cơ ô nhiễm vi nhựa cao. Một số nghiên cứu bước đầu đã phát hiện hạt nhựa siêu nhỏ trong hải sản và môi trường biển.
Theo Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, nghiên cứu công bố năm 2022 ghi nhận sự tích tụ vi nhựa trong loài hàu tại vùng biển Đà Nẵng một loài sinh vật lọc nước, dễ hấp thụ hạt nhựa. Tại Huế và Vũng Tàu (cũ), các loài cá nục, cá đối, cá lưỡi trâu chứa 47–77 hạt vi nhựa mỗi cá thể, tương ứng khoảng 1 hạt/gram thịt cá. Nước biển ven bờ Thanh Hóa ghi nhận mật độ trung bình 30 hạt/m³.
Nghiên cứu của Đại học RMIT cũng cảnh báo, vật liệu nhựa sử dụng trong ao nuôi, lưới và bao bì thức ăn có thể là nguồn phát tán vi nhựa trực tiếp vào hệ sinh thái nuôi trồng thủy sản.
Con người phơi nhiễm ra sao?
Theo bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam, chúng ta hít, ăn và uống vi nhựa mỗi ngày. Trong đó, vi nhựa hấp thụ qua con đường ăn uống là chủ yếu, từ các thực phẩm như cá, hải sản, muối, rau, trái cây. Đặc biệt, các loại thủy hải sản đã được chứng minh có nhiều vi nhựa.
Hạt nhựa cũng được tìm thấy trong nước đóng chai (tới 240.000 hạt/lít), không khí, bao bì thực phẩm; màng bọc và hộp nhựa cũng có thể giải phóng vi nhựa vào đồ ăn, trong khi sợi tổng hợp từ quần áo, thảm, rèm cửa tạo ra bụi nhựa lơ lửng trong không khí.
Đáng lo hơn, các hạt cực nhỏ (nanoplastics, <1 µm) có khả năng xuyên qua màng tế bào, đi vào mô cơ, gan hoặc phổi. Nhiều nghiên cứu quốc tế đã phát hiện vi nhựa trong máu người (77% mẫu ở Hà Lan), mô phổi sống, thậm chí trong nhau thai và sữa mẹ.
Một nghiên cứu năm 2024 thậm chí phát hiện vi nhựa trong mạch vành của người tử vong vì nhồi máu cơ tim, đặt ra nghi ngờ về mối liên hệ với bệnh tim mạch.
Tại Việt Nam, chưa có khuyến cáo chính thức về giới hạn an toàn của vi nhựa trong hải sản. Các nhà khoa học cho rằng cần thêm dữ liệu và nghiên cứu chuyên sâu để đánh giá mức độ phơi nhiễm và rủi ro lâu dài đối với sức khỏe cộng đồng.
Theo bác sĩ Huy Hoàng, để kiểm soát ô nhiễm vi nhựa, cần giảm sử dụng đồ nhựa một lần, thu gom rác thải ven biển, xử lý nước thải hiệu quả hơn. Người tiêu dùng nên rửa sạch, loại bỏ nội tạng hải sản trước khi chế biến, ưu tiên sản phẩm từ vùng nuôi được kiểm soát môi trường và mua các loại thủy hải sản ở những nơi có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
Hoặc