Những năm gần đây, vấn đề sức khỏe tâm lý của thanh thiếu niên ngày càng được xã hội quan tâm. Không biết từ khi nào, con trẻ trở nên dễ kích động, hay cáu gắt hoặc khép kín, trầm lặng. Cha mẹ rất muốn hiểu con đang nghĩ gì, nhưng cánh cửa lòng của con lại luôn đóng chặt, chẳng để ai bước vào.
Vậy làm sao để biết con đang trải qua điều gì?
Các nhà tâm lý học cho rằng, những câu con hay nói nhất chính là tấm gương phản chiếu trạng thái nội tâm của con. Nếu con thường xuyên nói ra 4 câu dưới đây, có thể con không phải cố tình làm bạn tức giận, mà là đang gửi đi tín hiệu cầu cứu trong im lặng.
1. Dù hỏi gì, con cũng chỉ đáp: "Sao cũng được", "Gì cũng được", "Con không sao"
Chuyên gia tâm lý Từ Mạn Mạn (Trung Quốc) từng tiếp nhận tư vấn cho một gia đình ba người. Trong phòng tư vấn, cha mẹ nói không ngừng, còn đứa trẻ thì im lặng suốt. Mãi đến khi bị hỏi dồn, con mới buông một câu: "Con sao cũng được, gì cũng được".
Người mẹ tức giận nói: "Bác sĩ thấy chưa, nó mở miệng là 'sao cũng được', không nói được câu nào khác!".
Sau khi tìm hiểu, chuyên gia phát hiện ra người mẹ quá bao bọc con, tất cả từ việc ăn, mặc, học, chơi đều do mẹ quyết định, thậm chí con mang đôi tất nào cũng do mẹ sắp sẵn. Người cha thì quyết định mọi việc lớn như chọn trường, bạn bè, định hướng tương lai.
Kết quả, đứa trẻ chẳng có quyền lựa chọn gì cho riêng mình. Dù có ý kiến, cũng luôn bị bác bỏ bằng đủ lý do. Lâu dần, câu cửa miệng của con trở thành: "Sao cũng được, gì cũng được". Còn tinh thần thì dần u ám, thậm chí có dấu hiệu tự thu mình và trầm cảm.
Ảnh minh họa
Nhiều bậc phụ huynh tưởng rằng mình dân chủ, nhưng thực ra lại đang "giả dân chủ", vì họ hỏi ý kiến con chỉ để hợp thức hóa quyết định của mình. Họ hỏi con muốn ăn gì, con nói muốn ăn hamburger, nhưng họ lại liên tục phủ nhận: "Cái đó không tốt cho sức khỏe", "Cơm sườn ngon hơn", cho đến khi con đành thuận theo. Cứ thế, con dần đánh mất ý chí và năng lực lựa chọn, trở thành người "vâng lời" đến mức tê liệt.
Một khảo sát của Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ từng chỉ ra: Hơn 76% thanh thiếu niên cảm thấy lo âu vì cha mẹ kiểm soát quá mức và 42% trong số đó khi trưởng thành đều gặp khó khăn trong việc ra quyết định và tự khẳng định bản thân.
Đứa trẻ nói "sao cũng được" thật ra đang muốn nói: "Làm ơn, hãy trả lại cho con quyền được lựa chọn".
2. Gặp chuyện gì cũng vội nói: "Lỗi tại con, con không tốt"
Cùng một vấn đề, có hai kiểu phản ứng ở trẻ: Có trẻ biết phân tích, sửa sai và cố gắng hơn. Có trẻ lại nhanh chóng tự trách, đổ hết lỗi cho bản thân, rồi chìm trong mặc cảm.
Sự khác biệt này đến từ đâu?
Như triết gia Alain de Botton từng nói: "Cái tôi và giá trị bản thân của đứa trẻ được hình thành từ cách cha mẹ nhìn nhận và đánh giá con".
Nếu cha mẹ chỉ biết trách mắng mỗi khi con mắc lỗi, đứa trẻ sẽ dần tin rằng "mọi sai lầm đều là do mình". Và khi niềm tin ấy bám rễ, con sẽ sống cả đời trong tự phủ định và tự ti.
Ảnh minh họa
Khi một người luôn tự nhận lỗi, thế giới xung quanh họ cũng sẽ mặc nhiên coi thường và lợi dụng họ. Sự tự phủ định ấy là một hình thức đau khổ tột cùng vì không có bản án nào khắc nghiệt hơn bản án do chính mình tuyên. Vì vậy, nếu không muốn con mãi sống trong cảm giác tội lỗi, cha mẹ hãy ngừng chỉ trích, bắt đầu khích lệ.
Thất bại thì cùng tìm nguyên nhân và hướng giải quyết. Thành công thì hãy khen ngợi thật lòng. Khi được nuôi dưỡng bằng năng lượng tích cực, con sẽ trở thành một người mạnh mẽ và tự tin hơn.
3. Rõ ràng đang buồn mà vẫn nói: "Con ổn, không sao đâu"
Trong phim There Will be Ample Time , có cảnh cô gái tên Ngô Vân bị khóa ngoài phòng. Đang rối bời, mẹ cô gọi video đến. Lẽ ra cô có thể cầu cứu, nhưng cô lại nở nụ cười giả vờ vui, nói rằng đang chuẩn bị đi ăn sang chảnh. Sau đó cô còn đặt vài món ăn đắt tiền chỉ để chụp ảnh gửi mẹ, sợ mẹ lo.
Rất nhiều đứa trẻ cũng như thế, luôn giấu nỗi khổ của mình. Chúng không than, không cầu cứu, cho đến khi tinh thần sụp đổ hoàn toàn.
Nhà tâm lý học Alfred Adler từng nói: "Khi trẻ có hành vi bất thường, đừng chỉ xử lý bề nổi, hãy đi tìm nguyên nhân gốc".
Muốn con không rơi vào trạng thái cô độc, hãy tập cho con biết tìm kiếm sự giúp đỡ. Mỗi ngày, cha mẹ nên dành thời gian trò chuyện, hỏi han cảm xúc, đừng ngại nghe cả những điều vụn vặt. Quan trọng nhất, hãy để con tin rằng cha mẹ luôn là nơi an toàn nhất để dựa vào.
Ảnh minh họa
4. Khi bị hỏi dồn, con đáp: "Tin hay không tùy bố mẹ!"
Nhà tâm lý học Talwar từng làm một thí nghiệm về nói dối ở trẻ. Ông chia trẻ thành hai nhóm, trong đó nhóm 1 khi mắc lỗi, chỉ bị nhắc nhở nhẹ và hướng dẫn sửa sai còn nhóm 2, khi mắc lỗi sẽ bị phạt nghiêm khắc. Kết quả cho thấy nhóm 2 bắt đầu nói dối để tránh bị phạt, thậm chí ngày càng nói dối tinh vi hơn.
Như nhà văn Higashino Keigo từng viết: "Con người nói dối không phải vì xấu xa, mà vì muốn giấu đi tổn thương và nỗi sợ của mình".
Một đứa trẻ thường xuyên nói dối, thật ra đang sống trong nỗi bất an. Chúng sợ bị trách, sợ bị ghét, sợ phải gánh hậu quả. Khi lòng tin bị rạn nứt, con buộc phải dùng lời nói dối để tự bảo vệ mình.
Một blogger chuyên về giáo dục chia sẻ: "Nói dối không nên bị xem là tội lỗi đạo đức, mà là cách vụng về của trẻ khi cố gắng giải quyết vấn đề".
Muốn con thôi nói dối, cha mẹ cần:
- Cho con cảm giác an toàn: "Bố mẹ sẽ cùng con đối mặt, không ai bị bỏ rơi."
- Giúp con hiểu: Ai cũng có thể sai, thành thật không đáng xấu hổ.
- Chỉ ra hậu quả: Càng nói dối, con càng phải bịa thêm, cuối cùng chỉ khiến mình thêm rắc rối.
Không có đứa trẻ nào sinh ra đã thích nói dối, chỉ có những đứa trẻ không còn đủ dũng cảm để nói thật mà thôi.
Hoặc