Vì sao rắn trở thành biểu tượng của ngành y dược?

Câu chuyện về “ông tổ” ngành y dược

Theo WHO, hình ảnh con rắn quấn quanh cây gậy từ lâu đã là biểu tượng của y học và nghề y, bắt nguồn từ câu chuyện về vị thần Asclepius trong thần thoại Hy Lạp. Thần Asclepius là con trai của thần mặt trời Apollo. Ông được xem là ông tổ của ngành y vì không những có khả năng chữa bệnh mà còn có cả biệt tài làm cho người chết sống lại. 

Asclepius thường được miêu tả là một người đàn ông có bộ râu rậm, cầm một cây gậy nặng với một con rắn quấn quanh. Theo truyền thuyết, trong một lần tình cờ đi trên đường, Asclepius đã bắt gặp một con rắn bò lên quấn quanh cây gậy của ông. Asclepius sau đó đã đã cầm cây gậy đập xuống đất để giết chết con rắn. Nhưng khi ông chuẩn bị bước tiếp, một con rắn khác lại bò đến, miệng ngậm một loại thảo dược và giúp con rắn đã chết được hồi sinh. Từ đó, Asclepius bắt đầu chú ý và tìm kiếm các loại cây cỏ trong núi để chữa bệnh cho con người.

Biểu tượng con rắn quấn quanh cây gậy của Tổ chức y tế thế giới WHO

Logo của Bộ y tế Việt Nam

Về sau, thần Asclepius lấy vợ là Lampetie và sinh được 2 con gái là Hygieia và Panacée, 3 con trai là Telesphorus, Machaon và Podalire. Gia đình ông được xem là một gia đình có “truyền thống y dược”, khi những người con sau này đều là những vị thần liên quan đến sức khỏe và trị bệnh.

Một trong số những người con nổi bật nhất của thần Asclepius là nữ thần sức khỏe và vệ sinh Hygeia. Trong khi cha bà có chủ yếu chữa bệnh cứu người thì nữ thần Hygeia thiên về việc ngăn ngừa bệnh tật và nâng cao sức khỏe. Ngoài ra, còn có truyền thuyết nói rằng Hygeia đã nuôi rắn thần để chữa bệnh cho loài người. Đó cũng là nguồn gốc cho biểu tượng của ngành dược. 

Nếu biểu tượng ngành y là hình ảnh con rắn quấn quanh cây gậy, thì ngành dược lại là con rắn quấn quanh một chiếc chén, được gọi là “chén Hygeia”. Chiếc chén này được cho là vật dùng để đựng thuốc của nữ thần sức khỏe và vệ sinh. Từ đó, chén Hygeia đã được sử dụng như một biểu tượng cho những nhà chế thuốc trong ngành dược.

Tượng thần Asclepius cầm cây trượng có rắn quấn quanh (trái) và huy chương của Hiệp hội Dược phẩm Paris với hình ảnh nữ thần Hygeia cùng chiếc bát có con rắn

Hình tượng con rắn trong văn hóa

Theo Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ, con rắn là một trong những biểu tượng thần thoại lâu đời nhất và phổ biến nhất của thế giới loài người. Loài vật này mang sự huyền bí, cũng đồng thời biểu hiện cho hai mặt thiện và ác. Mối liên hệ giữa rắn và y học chủ yếu là do khả năng lột da của loài vật này. Hình ảnh rắn lột da trở thành biểu tượng của sự sống, tái sinh và đổi mới. 

Không chỉ trong thần thoại Hy Lạp, loài rắn còn đóng vai trò quan trọng trong nhiều nền văn hóa khác. Điển hình như người dân Ấn Độ cổ đại tôn thờ loài rắn từ thế kỷ thứ 6 - 4 TCN. Ở Ai Cập cổ đại, các hình ảnh về rắn đã được sử dụng trong chữ tượng hình. Ở Trung Quốc, xác khô của khoảng 30 loài rắn vẫn được sử dụng làm thuốc. Ở Nhật Bản cũng tôn thờ một vị thần bảo vệ phương Bắc mang tên Genbu. Vị thần này hiện diện trong hình dáng của một con rùa khổng lồ, quấn quanh là một con rắn với chiếc đuôi dài. 

Do vẻ ngoài đáng sợ cùng những vết cắn chết người, rắn thường gắn liền với hình ảnh của sự phản bội, gian dối và cái chết. Tuy nhiên, trên thực tế đây là loài vật có tác dụng chữa bệnh và dùng để điều chế các phương thuốc. Khả năng chữa bệnh của nọc rắn đã được biết đến từ thời cổ đại, điều này cũng góp phần khiến rắn trở thành biểu tượng của dược phẩm và y học. Ngày nay, nọc rắn vẫn được xem là thành phần tiềm năng được khai thác cho mục đích y tế trong quá trình phát triển nhiều vị thuốc. Bên cạnh đó, nhiều bộ phận khác của rắn như: Mật rắn, da rắn, huyết rắn… cũng được nghiên cứu để sử dụng trong các bài thuốc Đông y và Tây y.

(Tổng hợp)