Khen ngợi là cách đơn giản nhất để truyền động lực cho một đứa trẻ. Một lời khen đúng lúc có thể giúp con tự tin, mạnh dạn hơn trên hành trình trưởng thành. Nhưng không phải lời khen nào cũng tốt, thậm chí có những kiểu khen khiến con lệch hướng, dễ "sống ảo", thích nghe những lời hoa mỹ hơn là chấp nhận thực tế và nỗ lực thật sự. Cha mẹ nào cũng thương con, nhưng thương kiểu "nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa" mà không có giới hạn, thì dễ khiến con lớn lên với ảo tưởng về bản thân.
Khen ngợi là điều tốt, nhưng nếu sai cách, có thể ảnh hưởng tới sự phát triển của trẻ
Có 3 kiểu khen cha mẹ tuyệt đối nên tránh, nếu không muốn vô tình biến con thành người sống ảo, thích thể hiện, nhưng thiếu thực lực.
1. "Con giỏi nhất lớp", "Con là số 1": Lời khen thổi phồng cái tôi
Không ít phụ huynh khi thấy con đạt điểm cao, được tuyên dương là lập tức tung hô: "Con mẹ giỏi quá!", "Con là nhất rồi!", "Không ai bằng con đâu!". Nghe qua tưởng như động viên con, nhưng thực chất lại đang tạo ảo tưởng rằng mình vượt trội hơn người khác.
Trẻ con rất nhạy cảm với những nhận xét về bản thân. Khi bị tiêm vào đầu suy nghĩ rằng "mình giỏi nhất", trẻ dễ so sánh, thiếu khiêm tốn và khó chấp nhận thất bại. Chỉ cần một lần không đạt thành tích, các con sẽ hụt hẫng, mất phương hướng, thậm chí nảy sinh tâm lý tự ti vì "Sao mình không còn giỏi nữa".
Thay vì khen con là "giỏi nhất", cha mẹ nên tập trung vào quá trình nỗ lực: "Mẹ thấy con rất chăm chỉ học bài mấy hôm nay, kết quả này là phần thưởng xứng đáng", hoặc "Con đã tiến bộ hơn lần trước, mẹ rất tự hào".
2. "Con lúc nào cũng đẹp nhất!": Lời khen khiến trẻ đặt ngoại hình lên trên giá trị thật
Ở thời đại mạng xã hội, việc quá đề cao ngoại hình đã trở thành căn bệnh của không ít người trẻ. Một phần lý do đến từ việc từ nhỏ, các em đã được nghe quá nhiều lời khen kiểu: "Trời ơi, con xinh quá!", "Nhìn như người mẫu nhí ấy!", "Con mà đi thi hoa hậu chắc chắn đậu!"
Tất nhiên, chẳng ai cấm được việc khen con dễ thương. Nhưng nếu chỉ khen con vì vẻ bề ngoài, lâu dần trẻ sẽ đồng nhất giá trị bản thân với ngoại hình, cho rằng chỉ cần đẹp là đủ. Điều này đặc biệt nguy hiểm khi trẻ dậy thì, ở độ tuổi dễ tự ti về cơ thể và dễ bị ảnh hưởng bởi tiêu chuẩn cái đẹp trên mạng xã hội.
Khen ngợi ngoại hình nên đi kèm với những giá trị khác như sự tử tế, thông minh, hoặc nỗ lực: "Con không chỉ dễ thương mà còn rất lễ phép", hoặc "Mẹ thích cách con giúp đỡ bạn bè, con không chỉ đẹp mà còn tốt bụng".
3. "Con chỉ cần học, còn lại để bố mẹ lo": Lời khen nuông chiều, triệt tiêu tinh thần tự lập
Một lời động viên tưởng như thể hiện sự yêu thương nhưng lại có thể tước đi động lực phấn đấu của trẻ chính là: "Con chỉ cần học giỏi, còn lại cứ để bố mẹ lo". Khi được khen theo kiểu này, một số trẻ có thể sẽ hiểu rằng trách nhiệm duy nhất của mình là học hành, còn việc tự lập, lao động hay trải nghiệm cuộc sống là… không cần thiết.
Hậu quả là nhiều bạn trẻ lớn lên trong tâm thế phụ thuộc, không biết tự xoay xở, hoặc ngộ nhận rằng chỉ cần học giỏi là sẽ có tất cả. Đến khi bước ra đời, gặp khó khăn trong công việc, tài chính, các bạn dễ gục ngã vì không có kỹ năng sống thực tế.
Cha mẹ hãy khen đúng lúc, đúng việc để con được phát triển toàn diện
Thay vì ôm đồm mọi thứ, cha mẹ nên tạo điều kiện để con được tự làm việc nhà, quản lý chi tiêu, hoặc tự giải quyết vấn đề. Khi con làm được, hãy khen đúng: "Con tự nấu ăn được rồi, giỏi quá!", hoặc "Con biết tự lập kế hoạch chi tiêu như vậy là rất trưởng thành".
Một đứa trẻ được nuôi lớn bằng lời khen tích cực sẽ có lòng tin vào bản thân. Nhưng nếu cha mẹ khen sai cách, con sẽ lớn lên với cái tôi phình to, luôn muốn được tung hô mà không chịu cố gắng thật sự. Hậu quả là khi bước vào xã hội - nơi không ai rảnh để "nịnh nọt", các em sẽ sốc tâm lý, mất phương hướng, thậm chí rơi vào trầm cảm vì không đạt được kỳ vọng từ chính bản thân. Khen con là nghệ thuật. Khen đúng lúc, đúng cách, đúng trọng tâm sẽ giúp con hiểu giá trị thực sự của bản thân và phát triển bền vững.
Hoặc